12-Mavzu: Germaniya tarixiy ta’limotlari Reja: Iogan Gotlib Fixte. Faust Gyote. Karl Kniesning eski tarixiy maktabi

Johann Wolfgang von Goethe (Iogann Volfgang fon Gyote; 28-avgust 1749, Frankfurt, Germaniya — 22-mart 1832, Veymar, Germaniya) — nemis shoiri, faylasuf va tabiatshunos.
(GYOTE Goethe) Yoxann Volfgang (1749.28.8, Frankfurtmayn — 1832.22.3, Veymar) — nemis yozuvchisi va mutafakkiri. Yangi davr nemis adabiyotining asoschisi. Ijodi 18-asrning 70—80-yillari Germaniyada mavjud boʻlgan "Boʻron va hujum" adabiy harakatida ishtirok etishdan boshlangan. Shu davrda G. "Ges fon Berlixingen" (1773), "Prometey" (1773) kabi dramalar va lirik sheʼrlar yaratdi. G. adabiy faoliyatining ilk davriga mansub "Yosh Verterning iztiroblari" (1774) romani oʻsha davr nemis adabiyotida katta voqea boʻldi. Asarda ilgʻor nemis yoshlar avlodining ijtimoiy fojiasi oʻz aksini topgan. 1786—88 yillarda G. Italiyaga safar qiladi. Shu davrda u "Ifigeniya Tavridda" (1779— 81), "Egmont" (1788), "Torkvato Tasso" (1780—89) kabi dramalar yozadi. "Sheʼriyat va haqiqat" avtobiografik kitobi (1811—33), "Vilxelm Maysterning oʻqish yillari" (1793—96), "Vilxelm Maysterning darbadarlik yillari" (1821—29) romanlarida inson bilan jamiyat oʻrtasidagi munosabat masalasi aks etgan.
G. Sharq mamlakatlari tarixi, madaniyati, adabiyotini chuqur oʻrganadi, Firdavsiy, Farididdin Attor, Rumiy, Nizomiy, Saʼdiy, Hofiz, Jomiy kabi shoirlar ijodi bilan tanishadi. Bu paytda Ibn Sino, Ulugʻbek, Alisher Navoiy ijodlaridan namunalar nemis tiliga tarjima qilingan edi. G. "Magʻribu mashriq devoni"ni (1814—19) Sharq sheʼriyatidan ilhomlanib yozgan. Devon "Mugʻanniynoma", "Hofiznoma", "Ishqnoma", "Tafriqnoma", "Ranjnoma", "Hikmatnoma", "Zulayxonoma", "Temurnoma", "Soqiynoma", "Matalnoma", "Forsiynoma", "Xuldnoma" kabi 12 boʻlimdan iborat. Devonda "bulbul", "hur", "fatvo", "mugʻanniy", "mufti", "tilsim", "mirzo", "darvesh" kabi soʻzlarni asliyatda qoʻllaydi. G.ning "Faust" fojiasi (1768—1832) jahon adabiyotidagi shoh asarlardan hisoblanadi. Bu asar G.ning butun ijodiy faoliyati davomidagi izlanishlarining samarasi boʻldi.
G. falsafa, huquqshunoslik, botanika, geol., geodeziya sohalariga oid asarlar ham yaratgan.
G. sheʼrlarini oʻzbek tiliga tarjima qilish 20-asrning yigirmanchi yillaridan boshlangan (Choʻlpon, Oybek, Shayx-zoda va boshqalar). Keyinchalik G.ning "Faust" (Erkin Voxidov tarjimasi, 1972—75), "Magʻribu mashriq devoni" (S. Salim Buxoriy tarjimasi, 1985—90), "Yosh Verterning iztiroblari" (Ya. Egamova tarjimasi, 1975) kabi asarlari oʻzbek tilida nashr etilgan.
G. ijodi haqida oʻzbek adabiyotshunos va tanqidchilari (V. Zohidov, I. Gʻafurov, O. Olloberganov, Ya. Egamova, Poshali Usmon ugli va boshqalar) adabiy-tanqidiy makrlalar yozishgan. Germaniyaning maʼrifiy-madaniy tadqiqotlar olib boruvchi nufuzli markazi G. nomi bilan ataladi. Gyote institutining filiallari jahonning 78 mamlakatida, shu jumladan Toshkentda ham faoliyat koʻrsatmoqda (1998 yildan).
Nemis tarixiy maktabining asoschilaridan biri bo'lgan iqtisodchi Karl Knies (1821–1898) Marburgda (Laxn) politsiya amaldorining o'g'li bo'lib tug'ilgan. U Marburg universitetida tarix, falsafa va ilohiyotni o'qigan va 1846 yilda doktorlik va tarix va hukumatda munosib inson huquqlari bilan taqdirlangan.
18408 yil o'rtalarida siyosiy achchiqlanishda qatnashgan Knies tobora ko'proq e'tiborini dolzarb ijtimoiy muammolarga, shu jumladan siyosiy iqtisod muammolariga qaratdi. Shu bilan u o'z ustozi, o'sha paytdagi Marburgdagi hukumat professori Bruno Xildebrandning izidan yurgan. Liberal kurashning chempioni va keyinchalik Die Die-ökonomie der Gegenwart und Zukunft (1848) dasturiy asarini yozgan olim sifatida Xildebrand Kniesga chuqur ta'sir ko'rsatgan.
1848 yilda inqilob tomonidan ishg'ol qilingan liberal Germaniya hukumati Knielni Kasseldagi texnik kollejda professorlik lavozimiga tayinladi va unga ushbu muassasani qayta tashkil etishni ishonib topshirdi. Uning tayinlanishi, albatta, absolyutizm g'alabasi bilan tugadi; bundan tashqari, Knies sodiqlik qasamyodini imzolashdan bosh tortganda, reaktsion hukumat uni hali ham Marburgda o'qituvchilik lavozimidan chetlashtirdi.
Hokimiyat oldida siyosiy jihatdan shubhali va qo'llab-quvvatlash vositasi bo'lmagan Knies Shafhauzendagi texnik kollejda o'qituvchilik lavozimini qabul qilib, Shveytsariyaga surgun qilingan. Qiyinchiliklarga qaramay tadqiqot faoliyatini davom ettirib, u uch yilga yaqin chet elda qoldi. Oxir-oqibat, 1855 yilda Frayburg universiteti (Breisgau) unga siyosatshunoslik kafedrasini taklif qilganida ( Staatswissenschaften ) Germaniyaga qaytishga muvaffaq bo'ldi .
Ushbu yangi sharoitda Knies o'zini nafaqat o'qituvchi va olim sifatida, balki mashhur jamoat arbobi sifatida ham isbotlashi kerak edi. U "ajnabiy" va protestant bo'lgan bo'lsa-da, 1861 yilda Baden katolik aholisi uni ikkinchi palataga deputat etib sayladi. U erda u o'zini ruhoniylikning ham, iqtisodiy faoliyat erkinligiga xalaqit beradigan hali ham mavjud bo'lgan feodal qonunlarning ham dushmani sifatida ko'rsatdi. Keyingi yil davomida u universitetning prorektori etib saylandi va shu bilan birga dukal hokimiyati tomonidan yangi tashkil etilgan ta'lim kengashi direktorligiga tayinlandi. Keyingi lavozimda Kniesga Badenning butun ta'lim tizimini qayta tashkil etish topshirildi. U dunyoviy nazorat ruhoniylarning juda ko'p qarashlarini almashtirishni taklif qildi, ammo aholining katta qismi va o'qituvchi kasbining aksariyati tomonidan qo'llab-quvvatlanishiga qaramay, Knies o'zining qayta shakllarini amalga oshira olmadi. Tez orada u siyosiy fitna qurboniga aylandi va direktorligidan ozod qilindi. Ushbu tajribalar bilan tayinlangan Knies Geydelberg universitetida hukumat raisini mamnuniyat bilan qabul qildi. U Gaydelbergda umrining oxirigacha qoldi. Keyingi o'ttiz yil davomida, 1865 yildan 1896 yilgacha, Kniesning seminari o'rganish uchun asosiy markazlardan biri edi.Germaniyadagi siyosiy fanlar .
Uning siyosiy faoliyati va shaxsiy mashaqqatli ishlariga qaramay, Knies juda ko'p va turli xil ilmiy ishlarni yaratdi. 1850-yillarda uning tadqiqotlari zamonaviy statistika va eskirgan siyosiy arifmetikani (1850) taqqoslashdan tortib temir yo'llar (1853a) va telegraf tizimining (1857) butun dunyoga va Germaniya davlatlariga ta'siri haqidagi monografiyalargacha bo'lgan. jumladan. Ushbu so'nggi ikkita tadqiqot tadqiqotning puxtaligini va muammoga Kniesning ishiga xos bo'lgan bir necha nuqtai nazardan yondashishga tayyorligini namoyish etadi. Shu bilan birga, ular Kniesning biroz cheklangan ko'rinishiga xiyonat qilishadi; u butun dunyoni nemis birligi masalasiga nisbatan ko'rdi.
XIX asr o'rtalarida millatchilik kuchini Germaniya siyosiy iqtisodidagi tarixiy metod genezisidan ajratib bo'lmaydi. 1853 yilda Knies Die politische Öokonomie vom Standpunkte der geschichtlichen Methode nashr qilganida , uning klassik maktabning kosmopolitligi uchun vatanparvardir. Xuddi shu ruhda Knies nafaqat shaxsiy, balki o'zining ijtimoiy tartib kontseptsiyasiga nisbatan "buzg'unchi" bo'lganligi uchun ham klassik tizimda individual manfaatdorlikning ustun rolini pasaytirdi . uning rivojlanishining har bir bosqichida ma'lum bir iqtisodiy tahlil shakli talab etiladi.Knies List, Rozcher va hattoki Xildbrandning ishlarida nomuvofiqliklarni qayd etdi, ammo u ularning ijtimoiy jarayonga oid asosiy ideallari va taxminlari bilan o'rtoqlashdi: u iqtisodiy yondashuvni ishlab chiqarmoqchi edi va shu bilan nemis tilining o'ziga xos xususiyatlarini yarashtiradigan iqtisodiy siyosat. iqtisodiy taraqqiyot talablari bilan jamiyat. Knies va uning ko'plab zamondoshlari har qanday mayda burjua qo'rquvini avj olishgan liberal kapitalizm muqarrar ravishda sotsialistik kabusga olib borishi mumkin edi. Imperator Germaniyaning qudratli yulduz turkumini hisobga olgan holda, Kniesning metodologiyasi va nuqtai nazari Germaniyaning aksariyat oliy o'quv yurtlarida rasmiy ta'limotga aylanishi ajablanarli emas.Kniesning kapital, pul va kredit bo'yicha yozgan katta asarlarini o'qigan har bir inson uning stipendiyasi, nazariy qobiliyati va pedagogik mahoratidan qoyil qolishi shart. Ammo u o'ziga xos iqtisodiy muammolarni hal qilganida, u tarixiy maktab tomonidan belgilangan metodikaga amal qila olmadi. As Genri Sidgwick Britaniya uyushmasi bo'lim F uning prezidentlik manzilga uni qo'yish:Masalan, Knies kapital, pul va kreditning mohiyati va funktsiyalarini muhokama qilayotganda ... operatsiyalari qarama-qarshi bo'lgan qarz beruvchilar va qarz oluvchilar eski iqtisodiy odamning o'ziga xos xususiyatlarini namoyish qilmoqdalar ... biz hamma joyda eski iqtisodiy motivlarni topdik va ikkilanmasdan eski usul qo'llanildi. Pudingning isboti - ovqatlanishda; ammo bizning tarixiy do'stlarimiz o'zlarining katta iboralari va'da qilgan yangi iqtisodiy pudingni oldimizga qo'yishga moyil emaslar. Bu biroz ko'proq axloqiy sousga ega bo'lgan va tarixiy rasmlarning biroz ko'proq bezatilgan eski pudingi.