12-мавзу. Базалаш усуллари. Машинасозликда базалар ва деталларни базалаш бўйича қЎлланиладиган атамалар ва таърифлар

12. Ўрнатиш хатолиги
E. Setting error
Хомашё 
ёки 
буюмни 
ўрнатишда уларнинг амалда 
эгаллаган вазиятини талаб 
қилинаётган вазиятдан четга
оғиши 
Вазифасига кўра базаларнинг турлари
 
13. Конструкторлик 
база 
ёки йиғиш базаси 
Е. Assembly base 
Детални 
ёки 
йиғув 
бирикмасини буюм ичидаги 
вазиятини аниқлаш учун 
ишлатиладиган база. 
14. Асосий 
база 
Е. Main base 
Берилган детал ёки йиғув
бирлигини буюм ичидаги 
вазиятини аниқлаш учун 
ишлатиладиган 
конструк-
торлик база. 

---

I, II, III – шестернянинг асосий базалар 
комплекти.
I, II – валнинг асосий базалари. 
I, II, III – корпусли деталнинг асосий 
базалари комплекти
15. Ёрдамчи 
база 
Е. Auxiliary base 
Берилган 
деталга 
ёки 
буюмга бириктириладиган 
буюмнинг вазиятини аниқ-
лаш учун ишлатиладиган
детал 
ёки 
буюмнинг 
конструкторлик базаси. 
I, II, III – шпонкали валнинг ёрдамчи база
комплектларидан бири
1 – бириктириладиган детал
I, II, III – корпуснинг ёрдамчи базалари 
комплектларидан бири
1 – бириктириладиган детал

---

16. Технологик 
база 
ёки ўрнатиш базаси 
Е. Processing base 
Хомашё 
ёки 
буюмни 
тайёрлашда ёки таъмир-
лашда 
унинг 
вазиятини 
аниқлаш 
учун 
ишлати-
ладиган база. 
I, II, III – хомашёни мослама ичидаги 
вазиятини аниқлайдиган технологик базалар 
комплекти;
1 - хомашё; 
2 - мослама. 
17. Ўлчаш 
базаси 
ёки назорат 
базаси 
Е. Measuzing base 
Хомашё ёки буюмнинг ва 
ўлчаш воситасининг нисбий 
жойлашувини аниқлаш учун 
ишлатиладиган база 
А-детални ўлчаш базаси
Маҳрум қилинадиган эркинлик даражасига кўра базаларнинг
турлари
18. Ўрнатиш 
базаси 
Е. Setting base 
Хомашё ёки буюмни учта 
эркинлик 
даражасидан 
маҳрум 
қилиш 
учун
ишлатиладиган боғланиш-
лар – битта координата ўқи 
бўйлаб 
силжишини 
ва 
иккита 
бошқа 
ўқлари 
атрофида 
бурилишини 
чекловчи 
боғланишларни 
хомашё ёки буюм устига 
қўйиш учун ишлатиладиган
база
I – хомашёни ўқ бўйлаб силжишдан ва ўқлар 
атрофида бурилишдан маҳрум қиладиган 
ўрнатиш базаси; II - хомашёни ўқ бўйлаб 
силжишдан ва ўқлар атрофида бурилишдан 
маҳрум қиладиган йўналтириш базаси; III – 
хомашёни ўқ бўйлаб силжишдан маҳрум 
қиладиган таянч базаси. 1 - хомашё; 2 – 
мосламанинг таянчлари. 
19. Йўналтирувчи 
база 
Е. Guiding base 
Хомашё ёки буюмни икки 
эркинлик даражасидан – 
битта 
координата 
ўқи 
бўйлаб силжишдан маҳрум 
қилувчи боғланишларни 

---

хомашё ёки буюм устига 
қўйиш учун ишлатиладиган
база. 
20. Таянч 
базаси 
Е. Resting base 
Хомашё ёки буюмни битта 
эркинлик даражасидан – 
битта 
координата 
ўқи 
бўйлаб силжишдан ва 
бошқа ўқ атрофида бури-
лишдан маҳрум қиладиган
боғланишни хомашё ёки 
буюм устига қўйиш учун 
ишлатиладиган база. 
21. Қўшалоқ