12-мавзу. Базалаш усуллари. Машинасозликда базалар ва деталларни базалаш бўйича қЎлланиладиган атамалар ва таърифлар

7. Базалаш 
схемаси 
Е. Locating chart 
Базаларда таянч нуқталарни 
жойлашиш схемаси. 
Изоҳлар: 
1.Энг кўп таянч нуқталарга 
эга бўлган базадан бошлаб, 
базалаш схемасидаги барча 
таянч 
нуқталар 
шартли 
белгилар билан белгиланади 
ва тартиб рақамлар билан 
номерланади.
2.Бирорта проекцияда битта 
таянч нуқта иккинчи таянч 
нуқтанинг устига тушадиган 
Таянч 
нуқталарнинг 
шартли 
белгиланиши 
- олдидан ва ёнидан кўринишда
-устидан кўринишида 
 

---

бўлса, битта нуқта кўрса-
тилади ва унинг ёнига мос 
тушган нуқталар номерлари 
ёзилади.
Базалаш схемасида таянч 
нуқталарнинг 
жойлашуви 
ҳақида аниқ тасаввурга эга 
бўлиш учун хомашё ёки 
буюмнинг 
проекциялари 
сони етарли бўлиши лозим. 
Призмасимон детални базалаш схемаси 
I, II, III – деталнинг базалари, 1-6 – таянч 
нуқталари. 
8. Базаларни 
алмаштириш.
Е. Base change
Баъзи бир базаларни конс-
трукторлик, технологик ёки 
ўлчаш базаларига тегиш-
лилигини сақлаб қолган 
ҳолда бошқасига, алмаш-
тириш. 
9. Базалаш хатолиги.
E. Error of locating
Хомашё 
ёки 
буюмни 
базалашда уларнинг амалда 
эгаллаган вазиятини талаб 
қилинаётган вазиятдан четга
оғиши. 
10. Маҳкамлаш 
E. Clamping 
Хомашё 
ёки 
буюмни 
базалашда улар эгаллаган
вазият 
ўзгармаслигини 
сақлаб қолиш учун хомашё 
ёки буюмга куч ёки кучлар 
моментини қўйиш. 
11. Ўрнатиш 
E. Setting-up 
Хомашё ёки буюмларни
базалашлар ва маҳкам-
лашлар.