12 kirish dissertatsiya mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi

Evristik o„qitish texnalogiyasi va uning chizmachilikni o„qitishdagi 
amaliy tatbig„i. 
Barchamizga ma‟lumki, chizmachilik fani o„quvchi va 
talabalarning fazoviy tasavvurini o„stirishga katta xizmat qiladi. Agar ta‟lim 
texnologiyalaridan biri bo„lgan evristik o„qitish texnologiyasidan loyihalash 
darslarida unumli foydalanilsa, an‟anaviy darsga nisbatan ijobiy natijaga erishiladi.
Ushbu paragrafda chizmachilik darslarini evristik o„qitish texnologiyasi 
asosida tashkil etish orqali o„quvchi va talabalarda ijodiy fikrlash va turli 
gipotezalarni yarata olishini shakllanishi, buning natijasida ularning fazoviy 
tasavvuri va tafakkurini rivojlanishiga oid masalalar yoritladi.
Innovatsion texnalogiyalar orasidagi evristik o„qitishning texnalogik shakli 
deyarli Suqrotning savol va fikr yuritish metodiga suyangan. Ma‟lumki, Suqrot 
o„zining shogirdlariga avval, umumiy yo„naltiruvchi savol bergan va javobini 
olgach, aniqlashtiruvchi savol bergan va haqiqatni aniqlamaguncha, unga juda 
yaqin savollar beravergan.
Evristik o„qitishda yagona ta‟lim natijasini aytib bo„lmaydi. Chunki har bir 
o„quvchidan turli javoblarni olish mumkin. Evristik o„qitishda o„quvchi oldingi 
olgan bilimini o„zlashtiradi, keyin uni ijodiy o„zlashtirish orqali o„zining 
loyihasida qo„llaydi.
Evristik o„qitishning asosiy mohiyati doimo yangilikni ochishga harakat 
qilish demakdir. Evristik yunoncha 
heuriska 
– qidiraman, topaman, ochaman 
degan ma‟nolarni anglatadi.
Evristik o„qitishning prinsiplari ma‟lum pedagogik sharoitga moslashtirib 
o„qitish bo„lib, unda o„qituvchi va o„quvchini oldindan natijasi ma‟lum bo„lmagan 
muommoni yechishga undaydi. Evristik o„qitish nafaqat o„quvchilarni balki 

---

114 
o„qituvchilarni ham rivojlanishga chorlaydi, chunki o„qituvchilarga o„quv 
jarayonida haqiqatni “bilmaslik” vaziyatini tashkil qilishga to„g„ri keladi.
O„quvchi o„zining mashg„ulotlari rejasini tuzadi, o„zining shaxsiy qarashlarini 
asosiy masalaga qaratadi. Masalan, detalga o„lchamlarini qo„yishda uning shaklini, 
geometrik obrazlarni, uni tayyorlash jarayonlarini o„rganishga harakat qiladi. 
Detalga ishlov berishdagi jarayon haqida o„zining shaxsiy fikrini, detalning 
geometriyasi, uni yaxshilash haqidagi izlanishlar, texnik va texnalogik 
konstruksiyalash, dizayn kabilar ustida bosh qotiradi. Natijada o„quvchilar o„zlari 
o„rganayotgan soha haqida shaxsiy individual rejalarini tuzishadi. 
Evristik o„qitishni ba‟zida ijodiy faoliyat bilan bog„lashadi. Lekin uning 
asosiy uchta yo„nalishi mavjud: 
1. Evristik faoliyat o„zida ijodiy ta‟limiy mahsulot yetishtirish jarayonlarini 
qamrab oladi. 
2. Evristik faoliyatni tashkil qiluvchi bilish jarayonlari ijod qilishdagi eng 
zaruriy jarayon hisoblanadi. 
3. Evristik faoliyatda tashkiliy, metodologik, psixologik va boshqa jarayonlar 
ijodiy va bilish faoliyatini ta‟minlaydi. 
Evristik o„qitishda uning asosiy maqsadi o„quvchining o„z-o„zini ijodiy 
ta‟minlash hisoblanadi. Bu jarayon quyidagicha amalga oshiriladi. 
O„quvchi loyihalash uchun vazifa oladi
. Ammo unga vazifa haqida tayyor 
bilim berilmaydi. O„quvchi vazifani bajarish uchun turli ko„rinishdagi loyihalar, 
gipotezalar tuzadi. Keyin o„qituvchi bilan vazifaning asliga solishtiriladi. Aslining 
javobi ishlanmasi bilan o„quvchining loyihasi muhokama qilish yo„li bilan to„g„ri 
bajarilgan loyiha aniqlanadi. Natijada o„quvchi o„zining faoliyat imkoniyatini 
qayta ko„rib chiqadi va uning shaxsiy qarashida o„zgarish ro„y beradi. Bu 
o„zgarishlar o„quvchining sezgisida, bilimida, iqtidorida, tajribasi kabilarda 
namoyon bo„ladi. 
Evristik o„qitish ochiq vazifa asosiga quriladi
. Barcha o„rganilayotgan mavzu 
elementlari ochiq shakldagi vazifada ifodalanishi mumkin. Masalan, valda 

---

115 
aylanma harakat davrida vtulka teshigi (hamda valning o„zi ham) yemirilib 
ketishini oldini oladigan moslama loyihalansin. Yoki mashina va mexanizmdagi 
biror detal qo„pol hamda og„ir qilib ishlangan bo„lib, u detal ish jarayonida 
mashina ish unumini pasayishiga sabab bo„layotgan bo„lsa, uni dizayn asosida 
qayta loyihalansin kabi masalalarning yechimini loyihalashda o„quvchi o„z rejasini 
tuzib chiqadi. 
Evristik o„qitishda tayyor bilimlarni o„zlashtirish darajasini emas, ularga 
o„quvchining qanchalik ijodiy yondoshganligi nazorat qilinadi. O„quvchining 
shaxsiy sifatini rivojlanishi, uning o„rganayotgan sohasi bo„yicha ijodiy yutuqlari 
hamda ta‟lim standartlaridan qanchalik olg„a o„tib borayotganligi tekshirilib, unga 
baho beriladi. 
O„quvchining o„zini-o„zi ijodiy tomondan ro„yobga chiqarishi evristik 
o„qitishning eng yuqori masalasi hisoblanadi. Evristik o„qitish erkin rivojlanish 
maktabiga asoslangan bo„lib, uning nazariyasi