111- боб чорвачилик ва паррандачилик асослари

Jins-yosh guruhlari. Barcha qoramollar qo’yidagi jins-yosh guruhlariga ajratiladi: buqalar, sigirlar, 6 oyga to‘lmagan buzoqlar, podaga qo‘shiladigan yosh buqacha (bu guruhga sog‘in sigirlar podasidan chiqib qolgan sigirlar o‘rnini to‘ldirish uchun mo‘ljallangan 6-18 oylik g‘unajinlar, shuningdek zotli buqachalar), tanalar (qochirilgan 18 oylik va bundan katta g‘unajinlar), bo‘rdoqiga boqiladigan mollar kiradi.
Bo‘rdoqiga boqiladigan mollar guruhiga, odatda, podaga qo‘shishga mo‘ljallanmagan buqacha va g‘unajinlar hamda katta yoshdagi mollar kiradi. Mollarni sun’iy urug‘lantirish (sun’iy qochirish) usuli keng qo‘llanilganligi sababli ko‘pgina xo‘jaliklarda nasldor buqalar umuman yo‘q. Mahsuldor zotli hayvonlar olish uchun albatta nasldor ota yoki ona hayvonni olish kerak. Zotli nasllardan faqatgina sut miqdori va yog‘i yuqori bo‘lgan yangi avlod olinadi.


Nazorat savollari
1. Qoramolchilik fermalarida qanday ishlar bajariladi?
2. Molxona qanday bino?
3. Qoramol inson uchun qanday ahamiyatga ega?
4. Sigir sutining tarkibi qanday?


2.10.QORAMOL ZOTLARI

Qoramollarning qyuidagi zotlari bor.

Xolmogor yoki qora-ola zoti Arxangelsk viloyatida, Shimoliy Dvina daryosining qo’yi oqimi sohillarida yaratilgan. Shu yerlardagi yaylovlar, toshqin vaqtida suv bosadigan o‘tloqlar mollarni yaxshi oziqlantirnsh uchun imkoniyat tug‘dirib bergan (15-rasm). Bu zotning paydo bo‘lishi XV asrning oxiri - XVI asrning boshlariga to‘g‘ri keladi. Ba’zi olimlarning fikricha, xolmogor zotini yaratishda golland zotiga mansub b uqalardan foydalanilgan.
Yaxshi oziqlantirish sharoitida sutini oshirishiga qarab tanlash yo‘li bilan sersut zot olinadi. Bu zot sigirlarning o‘rtacha maxsuldorligi 3200 kg lekin eng yaxshi naslchilik xo‘jaliklarida har bosh sigirdan 6000-6500 kg gacha sut sog‘ib olinadi. Sigirlarning tirik vazni 500-550 kg ga yetadi. Gavdaning baquvvatligi, suyaklarning yirik ba’zan beso‘naqayligi, muskullarning o‘rtacha rivojlanganligi tusining qora-olaligi bu zotga xos belgilardir.
Keyingi 30 yil mobaynida xolmogor zotining tashqi tuzilishi (eksteryeri) yaxshilanib sigirlarning mahsuldorligi va sutining moylilik darajasi oshdi: har bir si­girdan sog‘ib olinadigan sut o‘rta hisobda 5500-5700 kg ni, sutning moylilik darajasi esa 4,1-4,2% ni tashkil etadi.
Krasnostep zoti Hozirda ko‘paytiriladigan eng ko‘p sonli zotlardan biri. XIX asr o‘rtalarila Ukrainaning janubiy tumanlarida mollarning G‘arbiy Yevropadan keltirilgan ba’zi zotlarini Ukraina kul rang zoti bilan chatishtirib yangi zot olindi. Bu zotga mansub sigirning suyaklari, odatda nozik ko‘kragi ichga botgan (chuqur), unchalik keng emas, yelini o‘rtacha kattalikda bo‘ladi. Tirik vazni 450-500 kg, tusi asosan qizil, naslchilik xo‘jaliklarida har bir sigirdan 4000-5500 kg sut sog‘ib olinadi, sutning moylilik dara­jasi o‘rta hisobda 3,73% ni tashkil etadi. Bu zot issiq iqlimga yaxshi moslashadi, shuningdek keskin kontinental iqlimli tumanlarda ham o‘zini yaxshi sezadi. Shu sabab­li bu zot sigirlar Ukrainaning janubiy qismi va Shimoliy Kavkazda, Samarqand, Xorazm va Qashqadaryoda ko‘p tarqalgan (16-rasm).
Eng ko‘p tarqalgan sut beruvchi sigir zotlaridan Kostroma zoti mavjud. Ayrim zotli sigirlardan buzoqlashidan keyingi laktasiya davrida 17 500 kg gacha sut sog‘ib olinadi va sutining moylilik darajasi 4,2% ni tashkil etadi.