11-sinf biologiya imtihon savollari javoblari bilet-1

1-savolga javob: 

---

Hayvonlarda haroratning turli sharoitlariga nisbatan moslanishlar. Evolutsiya jarayonida issiqqonli
(gomoyoterm) va sovuqqonli (poykiloterm) hayvonlarda haroratning turli sharoitlariga nisbatan xilma-xil
moslanishlar paydo bo‘lgan. Bu moslanishlar biokimyoviy, fiziologik, morfologik, etologik moslanishlarga
bo‘linadi.
Biokimyoviy moslanishlar
. Muhitning past haroratida sovuqqonli hayvonlar organizmida ichki
muhitini hosil qiluvchi suyuqliklar tarkibida suvning muzlashiga to‘sqinlik qiluvchi moddalar to‘planadi.
Masalan, sovuq haroratli suv muhitida yashovchi baliqlar tanasida muz kristallar
i hosil bo‘lishiga yo‘l
qo‘ymaydigan glikoproteinlar, hasharotlarda esa glitsirin to‘planadi. Issiqqonli hayvonlarda moddalar
almashinuvi jadalligi ortadi. 
Fiziologik moslanishlar
issiqlik ajralish darajasining o‘zgarishi bilan bog‘liq,
organizmning markaziy nerv sistemasi tomonidan reflektor tarzda boshqariladi. Yuqori haroratda
poykiloterm va gomoyoterm hayvonlarda tana yuzasidan suv bug‘lanishi hisobiga iss
iqlikning ajralishi
kuchayadi. Sutemizuvchilarda termoregulatsiya teridagi qon tomirlarining kengayishi va torayishi tufayli
ta’minlanadi. Sovuq haroratda hayvonlarda muskullarning beixtiyor qisqarishi –
titrash tufayli issiqlik hosil
b
o‘lishi kuchayadi. Ba’zi hayvonlar qishda uyquga ketadi (yumronqoziq, sug‘ur, tipratikan, ko‘rshapalak).
Tana harorati doimiyligini saqlashda teri osti yog‘ qatlami katta ahamiyatga ega (pingvin, kurakoyoqlilar,
kitsimonlar). Tana ha
roratini bir xil saqlashda qushlar va sutemizuvchilarda to‘rt kamerali yurakning bo‘lishi, 
nafas olish organlarining takomillashuvi, organizmning yetarli darajada kislorod bilan ta’minlanishi orqali
moddalar almashinuvida organizmlarning hay
otiy jarayonlarga sarf bo‘ladigan energiyaning hosil bo‘lishi
muhim o‘rin tutadi.