11-sanlı lekciya Tema. Antropogen faktorlarınıń nasekomalarǵa tasiri

Zúráátti jıynaw múddeti de áhmiyetli. Zúráátti kesh jıynaw hám pisken tuxımlardıń tógiliwi dánli egin maydanlarında shved shıbını (Oscinella frit L.), jońıshqada bolsa – jońıshqa tuxım jewshisi (Bruchophagus roddi Guss.) niń kóbeyiwine sebep boladı.
Nasekomalarǵa zúráátti jıynap alǵannan keyin qalatuǵın ósimlik qaldıqların jıynap alıw yaki joq etiw úlken tásir kórsetedi, sebebi usı qaldıqlar astında ayırım nasekomalar qıslaydı, mısalı kapusta zúrááti qaldıqlarında kapusta biyti (Bruchophagus roddi Guss.) hám kapusta kúyesi (Plutella maculipennis Curt.), dánli eginler orılǵan maydanlarda biyday tripsı (Haplothrips tritici Kurd.), biyday shıbınları (Sitodiplosis mosellana Gehin. hám Contarinia tritici Kirby.), ǵálle arrakashi (Cephus pyg­maeus L.) qıslaydı.
Baǵlardaǵı óz waqtında jıynap alınbaǵan miywe qaldıqları, jas miyweler ayırım zıyanlı nasekomalar, mısalı Rhynchites Schneid tuwısı pilsheleriniń lichinkaları yaki alma qurtı, Carpocapsa (Lasipeyresia pomonella L.) ushın mákan boladı.
Dalalar, baǵ hám palız arasındaǵı jabayı shóplerdi joq etiw júdá áhmiyetli, sebebi ol jerlerde kóplegen nasekomalar, sonnan awıl xojalıǵı ushın zıyanlı bolǵan túrler kóbeyedi. Geyde mádeniy eginlerge beyimlesken nasekomalar usı aralıq ósimliklersiz jasay almaydı. Bunday nasekomalarǵa, mısalı, erik hám badamlarǵa zıyan keltiretuǵın qamıs biyti (Hyalopterus arundinis F.) kiredi, ol jazda qamısqa (Phragmites communis Trim) ótip aladı, yaki hár túrli mójeneli miywe aǵashların zıyanlaytuǵın gúzeshe sıyaqlı biyt pıyazgúl biyti (Rhopalosiphum nymphaeae L.) jazda wqbarg (Sagittaria sagittifolia L.) hám bulduruq ot (Alisma plantago L.) hám sonday aq suwǵa jaqın jerlerde ósetuǵın ósimlikler hám suw otlarına ótedi.
Mallardı otlatıw ushın jaylawǵa alıp shıǵılıwı da nasekomalarǵa tásir etedi. Qoylar, mısalı, ósimliklerdi tómennen tislep alınǵanında kóp muǵdardaǵı nasekomalar qıradı. İri qaramallar hám atlar da shópler menen azıqlanǵanında kóp muǵdarda nasekomalardi joq etedi. Qaramal jaylawların basqılaǵanda kóplegen nasekomalardı, ásirese az hárekecheń nasekomalardı ezip taslaydı. Onnan basqa qaramal jaylawlarındaǵı ekologiyalıq jaǵdaydı da ózgertiredi. Qaramal topıraqtı basıp tıǵızlaǵanında tegis emes jaylawlarda marokko shegirtkesi (Dociostaurus maroccanus Thnb.) hám jeke-jeke jasaytuǵın shegirtkelerdiń olar tarqalǵan jerlerde (Jdanov, 1934) kóbeyiwi ushın qolaylı shárayat jaratılıwı dáliyllengen. Topıraqtıń tıǵızlanıwı, ondaǵı hawa aylanıwınıń jamanlasıwı basqa kóplegen nasekomalar ushın da tásir etedi.
Jaylawlarda qaramal tezeginiń bolıwı nátiyjesinde koprofag nasekomalar ushın qolay shárayatlar jaratıladı.