11-Mavzu: Tovar va pul munosabatlari

5.2-chizma

Mehnatning ikki yoqlama tavsifidan kelib chiquvchi tovarning ikki xil
xususiyati










Aniq mehnat

Ijtimoiy naflilik

Ijtimoiy zaruriy qiymat

Меhnat

Товар

Talabga mos miqdordagi tovar

Аbstrakt меhnat

Ijtimoiy qiymat

Ijtimoiy zaruriy меhnat

2. 
   Qiymatning mehnat nazariyasi va keyingi qo‘shilgan miqdor nafliligi nazariyalari
   

Tovarlar qiymatining miqdori mehnat unumdorligiga qarab o‘zgaradi. Mehnat unumdorligi ma’lum ish vaqti birligi mobaynida ishlab chiqarilgan mahsulotning miqdori yoki mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun sarflangan ish vaqti bilan o‘lchanadi. Misol uchun, duradgor bir ish kuni davomida 4 ta stol yasadi. Agar ish kunini 8 soatdan iborat, deb olsak, u holda 1 ta stol yasash uchun 2 soat vaqt sarflangan. Ya’ni, duradgorning 1 soatlik mehnat unumdorligi 0,5 ta stolga teng. Mehnat unumdorligining o‘zgarishi tovar birligi qiymatining o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. Mehnat unumdorligi o‘ssa, tovar birligining qiymati kamayadi yoki aksincha, mehnat unumdorligi pasaysa, tovar birligining qiymati oshadi. Misolimizdagi duradgor yasagan bitta stolning qiymati 2 soatlik mehnat sarfiga teng edi. Deylik, uning mehnat unumdorligi ikki baravar ortib, bir ish kunida 8 ta stol yasash darajasiga etdi. U holda, bitta stolning qiymati ham ikki barvar pasayib, 1 soatlik mehnat sarfiga teng bo‘ladi.
Mehnat intensivligi ish vaqti birligi mobaynida sarflangan mehnat miqdori orqali tavsiflanuvchi ko‘rsatkich hisoblanadi. Mehnat intensivligi deganda ish vaqti birligi davomida mehnat sarfining oshib borishi, ya’ni mehnatning jadallashishi tushuniladi. Mehnat intensivligining oshishi muayyan vaqt davomida ko‘proq qiymat yaratilishiga imkon beradi.
Tovar qiymatining negizini aniqlash doimiy ravishda tortishuvlar va munozaralarga sabab bo‘lib, bu borada quyidagi ikki asosiy yo‘nalish mavjud:

1. 
   qiymatning mehnat nazariyasi;
   
2. 
   qiymatning naflilik yoki keyingi qo‘shilgan miqdor nafliligi nazariyasi.