11-mavzu. Moddaning agregat holati reja

V 
kichrayganda 
V-b 
— ning 
ham nisbiy qiymati kattalashadi. Aksincha, hajm katta bo'lganda (past bosim va 

---

yuqori temperaturalarda) 
a/V
2
 
nisbat kichik bo'ladi va 
V 
ning qiymati kattaligi 
sababli hisobga olmasa ham bo'ladi. Katta hajm va kichik bosimlarda Van-der-
Vaals tenglamasining bu ikki a'zosining ahamiyati qolmaganligi sababli yuqoridagi 
tenglama ideal gazning holat tenglamasiga aylanadi. 
Gazlarning molekulyar-kinetik nazariyasi. 
Gazlarning molekulyar-kinetik 
nazariyasiga quyidagi printsiplar asos qilib olingan: 
1. Gaz zarrachalari to'xtovsiz betartib harakatda bo'ladi. Zarrachalar bir 
yo'nalishda xarakatlanmaydi, ularning hamma yo'nalishlarda harakatlanish 
ehtimolligi bir xil.
2. 
Zarrachalar xarakatlanayotganda elastik sharlar qonuniga muvofiq bir-
biriga va idish devorlariga uriladi; bu to'qnashuvlarda energiya almashinuvi sodir 
bo'lmaydi.
3. 
Zarrachaning bir to'qnashuvdan ikkinchi to'qnashuvgacha o'tgan yo'li (erkin 
xarakatlanish masofasi) zarrachaning o'lchamlaridan ancha katta bo'ladi. Shu 
sababli zarrachalarni massasi 
m 
bo'lgan matematik nuqtalar sifatida qarash 
mumkin.
Kinetik nazariyaga kura gaz bosimini zarrachalarning idish devorlariga 
urilishining yig‛indisi deyish mumkin. Umuman olganda, gaz molekulalari turlicha 
tezlik bilan harakatlanadi, lekin xar qaysi gaz uchun muayyan temperaturada 
molekulalarning o'rtacha arifmetik tezligi o'zgarmas kattalikdir. O'rtacha arifmetik 
tezlik 
ua 
berilgan temperaturadagi molekulalar tezliklari yig‛indisini barcha 
molekulalar soniga bo'lish yo'li bilan topiladi: