11-ma’ruza kontaktsiz relelar reja

11.2-rasm. Tiristorlarning tavsiflari

Shunday qilib, baza bo‘yicha boshqariladigan tiristorni releli tavsifi, qutblan-gan relening tavsifiga o‘xshashdir. Tranzistorlardan farqli, tiristorlar bir vaqtni o‘zida ham kuchaytirgich, ham xotira elementi bo‘lib hisoblanadi. Ular ancha yuqori ishchi kuchlanish (to 2000 V) va tokka (yuzlab va minglab amper) hamda katta kuchaytirish i_yu/i_b koeffitsientiga (10³ gacha) ega. Tiristorlarni, katta quvvatli obektlarning boshqaruv tizimlarida chiqish elementlari sifatida ishlatish maqsadga muvofiqdir.

Tunnelli diod, yana bitta misol bo‘ladi (11.3, a–rasm). U oddiy yarim o‘t- kazgichli diodga o‘xshashdir. Uni farqi shundaki, bu diodni tayyorlashda kattaroq
e lektr o‘tkazuvchanlikka ega (germaniy, arsenid galliy) materiallar ishlatiladi.
B
11.3-rasm. Tunnelli diod va uning tavsifi

u materiallarda, odatdagi diodnikiga nisbatan, taxminan 100 ko‘proq aralashmalar bor. Bunday sharoitlarda, juda kichik qalinlikli p-n o‘tkazishga kichik (voltni ulushlari bo‘lgan) kuchlanish berilganida diodni toki kuchli ortadi. Bu, p-n o‘tishlikda, elektronlar o‘tishida tunnel mexanizmini borligi va bu tufayli, potensial to‘sig‘ini elektron o‘ta olishi uchun energiya sarf qilmasligini natijasidir.

Tunnel diodni voltamper tavsifi (11.3,b-rasm) uchta mintaqaga ega. A–mintaqa tunnel tokini o‘tish mintaqasiga to‘g‘ri keladi. B–mintaqa, bu manfiy qarshilikka ega mintaqadir.

Kuchlanishni U>U_max qilib ko‘paytirganda, tunnelli o‘tishni bajara oladi-gan elektronlar qisqarib, tok keskin kamayadi. U = U_max bo‘lganida, tunnelli tok yo‘qo-ladi. D–mintaqada esa, diodni odatdagi diffuzion toki ortadi. Tunnelli diod asosida qurilgan releli sxemasi (11.4, a-rasm), yuklama tavsifining A va B nuqtalari bilan aniqlanadigan ikkita turg‘un holatga ega (11.4, b-rasm)..
Releli tavsif 11.4, d-rasmda ko‘rsatilgan. Dastlabki holatda (i_k = 0), tunelli diod ochiq (1 nuqta) va yuklamadan I₁ tok oqadi (rele ulangan). Sxema kirishi-ga musbat qutbli impuls berilganida, dioddagi kuchlanish U_max ko‘payib, diod yopiladi. Yukla-madagi tok sakrab I₂ qiymatgacha (B nuqta) kamayadi. Rele o‘chiladi..
.