11-ma’ruza kontaktsiz relelar reja

11.2. TIRISTORLARDA QURILGAN
RELELI ELEMENTLAR
M anfiy qarshilik xududiga ega bo‘lgan nochiziqli volt-amper tavsifli element bo‘lib, to‘rt qatlamli, p-n-p-n turdagi yarim o‘tkazgichli asbob – tiristor (11.1, a-rasm) hisoblanadi. Uni volt-amper tavsifi (11.2, a-rasm) uchta: A, B va D hududlarga ega.
A
11.1-rasm. Diodli va triodli tiristorlarning tuzilmaviy sxemalari
xududi tiristorni yopiq holatiga mos keladi. Bunda anodni i_a toki kichik, chunki n-p o‘tishlik Ј₂ teskari (o‘tkazmaydigan) yo‘nalishga qaratib siljitilgan. B xudud, manfiy qarshilikka mos keladi. u_a = U_ul bo‘lganida, tiristorni qaytaruv-chan ko‘chkili (ko‘chish xususiyatli) teshilishi yuzaga keladi, undagi kuchlanish keskin kamayadi. D xududi tiristorni ochiq holatiga mos keladi.
Triodli tiristor bazalarining bittasidan qo‘shimcha ulama chiqarilgan (11.2, b-rasm). Baza i_b tokini borligi, U_b kuchla-nishning qutbi va i_b tok yo‘nalishiga qarab (11.2,a-rasm), teshuvchi U_ul kuchlanishni kamaytirish yoki ko‘paytirish imkonini beradi.
Triodli tiristorning releli tavsifini quramiz. E_a va R_yu miqdorlarini, yuklama-ning to‘g‘ri chizig‘i tiristor tavsifini uchta nuqtada kesadigan (11.2, b-rasm) qilib tanlaymiz.
Kuchlanishlar E_a<U_ul nisbatga ega. Shu sababli, agar i_b = 0 bo‘lsa, tiristor uzilgan (o‘chirilgan), bu esa yuklama to‘g‘ri chizig‘idagi A nuq-taga to‘g‘ri keladi. Yuklamadan A nuqta koordinatasi bilan aniqlanadigan I₁ tok oqadi. i_b tokni ko‘paytirish, U_ul kamaytirishga olib keladi. Qandaydir i_bul qiymatida E_a>U_ul hosil bo‘lganida, tiristor ochiladi hamda B nuqta ordinatasi bilan belgilangan (11.2, b-rasm) yuklamadagi I₂ tok, sakrab ko‘payadi (11.2, d-rasm). Tiristorni ochilib ulanish vaqti, o‘nlab mikrosekunda bilan o‘lchanadi. Baza toki yanada ko‘payishi, yuklama tokiga ta’sir etmaydi.
Baza toki o‘chganida tiristor ochiqligicha qoladi. Uni o‘chirish uchun bazaga manfiy potensial beriladi va baza tokini yunalishi o‘zgartiriladi. i_b tokni ko‘paytirish, I_uz (uzish) tokini ortishiga olib keladi. Tokni qandaydir i_b.uz qiymatida, qachonki I_uz>I₂ bo‘lganda, tiristor uziladi (o‘chiriladi) va yuklamadagi tok sakrab I₁ gacha kamayadi (11.2, d-rasm).