11-маъруза: ернинг сиртқи динамик жараёнлари режа

11-маъруза:
ЕРНИНГ СИРТҚИ ДИНАМИК ЖАРАЁНЛАРИ
Режа:
1. Геологик ва инженер-геологик жараёнлар ҳақида тушунчалар.
2. Нураш, сув оқимларининг геологик иши. Эллювиаль, провилювиаль, аллювиаль ётқизиқлар. Шамолнинг геологик иши, эоль ётқизиқлар.
3. Карст, суффозия, тоғ жинсларининг чўкиши, сурилиш, ағдарма, кўчки ва уларнинг ривожланиш сабаблари. Криоген жараёнлар.


Тавсия этиладиган адабиётлар:
1. И. Эргашев. Инженерлик геологияси ва гидрогеологияси. - Тошкент, Ўқитувчи, 1990.
2. И. Эргашев. Инженерлик геологияси асослари амалий машғулотлар. - Тошкент, Ўзбекистон, 1992.
3. М.Ш. Шерматов. Гидрогеология ва инженерлик геологияси асослари. Ўқув қўлланма. –Тошкент, Феникс, 2005.
4. В.П. Ананьев, А.Д. Патапов. Инженерная геология.- М.: Высшая школа, 2008.

А

тмосфера, гидросфера, биосферада содир бўладиган ва экзоген физик-геологик жараёнлар ерга нисбатан ташқи кучлар таъсирида юзага келадиган геологик жараёнлар бўлиб, улар ернинг юзасига ва литосфера энг юқори қисмида содир бўлади. Улар асосан қуёш энергияси, оғирлик кучи ва организмлар фаолияти таъсирида юзага келади.

1-расм. Ернинг ташқи сфералари.

Экзоген жараёнларига қуйидагилар киради:
1) Тоғ жинсларининг нураши.
2) Нураган маҳсулотларнинг оғирлик кучи. Ҳаракатланаётган сув, музлик ва шамол таъсирида бошқа жойларга олиб бориб ётқизилиш.
3) Чўкинди жинсларни ва фойдали қазилма конларнинг айрим турларининг ҳосил бўлиши.

2-расм. Гидрологик цикл – сувнинг айланиши.

Экзоген жараёнлар эндоген жараёнлар билан боғлиқ бўлиб рельеф ҳосил бўлишида намоён бўлади. Экзоген жараёнлар таъсирида эндоген йўли билан ҳосил бўлган йирик, баланд рельеф шаклларининг емирилиши содир бўлади, натижада манфий ишорали пастқам ёки текислик жойларда емирилган материаллар ётқизилади. Емирилган материалларнинг ётқизилишидан чўкинди жинслар ҳосил бўлади. Бу жараёнда рельефнинг денудацион, эррозион ва аккумулятив типлари пайдо бўлади.