11 – лекция Қурылыстың бириктириўши материаллары

Шийки затлардың қысқаша характеристикасы. Цементтиң тийкарғы химиялық компонентлери: СаО, SiO₂, Аl₂О₃ ҳәм Fe₂O₃ болып табылады. Сонлықтан, оны таярлаў ушын хызмет қылыўшы шийки зат, жоқарыда айтылған оксидлерден турыўы тийис. Бул оксидлер кең тарқалған тәбийий жыныслары – саз ылайдың ҳәр қыйлы формалары, мергеллер, ҳәк тасларының қурамында болады.
Цемент өндирисинде қолланылатуғын саз ылайлардың қурамы төмендегише болады (% - лерде).

SiO2 – 62 – 67	MgO – 1,5 - 2
Аl2О3 – 13 – 18	SO3 – 1 % - тен көп емес
Fe2O3 – 7 – 8	Қалғаны (100 % - ке шекемгиси) –
СаО – 2 – 3	Қыздырғанда ысырап болатуғын муғдар.

Демек, саз ылайлы жыныслар цемент ушын керекли болған, кислоталық оксидлерге SiO₂, Аl₂О_3, Fe₂O₃ бай болады, ҳәк тасы болса тийкарлық компонент СаО нен турады.

Тәбиятта ҳәк тасы ҳәм саз ылай араласпасынан турыўшы, мергеллер деп аталыўшы жыныслар жийи гезлеседи. Мергеллердиң саз ылайлы, ҳәк таслы ҳәм басқа түрлери бар. Мергелдиң өзи 75 % ҳәк тасынан ҳәм 25 % саз ылайдан турады. Егер олардағы ҳәк тасы ҳәм саз ылайлы затлар арасындағы қатнасы цемент өндириси ушын талап етилетуғын муғдарға жақын болса, онда бул мергеллер цементли ямаса тәбийий мергеллер деп аталады.
Әсиресе қурамында аз муғдарда магний болған цементлик мергеллер жүдә баҳалы. Олар 75 тен 80 % - ке шекем СаСО₃, 20 дан 25 % - ке шекем – саз ылайлы материалдан турады ҳәм цемент өндириси ушын толық мақул келеди. Нефелинли шлам да баҳалы шийки зат болып табылады: оның қурамы шамалап (% - лерде):

СаО – 50 – 59 Аl₂О₃ – 2 – 6

SiO₂ – 23 – 30 Fe₂O₃ – 7 – 8
басқалары 2 – 10

Цементти таярлаўда сондай-ақ базы-бир дүзетиўши қосымталар да қолланылады, мәселен колчедан қалдығы, темир рудасы, қум, боксит ҳ.т.б.