100 йиллигига бағишланади Муминов Н. Г

лизинг
деб 
аталади (ингл. Lease - ижара). 
 
25.6. Қурилишнинг айланма фондлари ва айланма маблағлари, 
уларнинг шаклланиши ва улардан фойдаланиш кўрсаткичлари 
Қурилиш ташкилотлари бошқа тармоқлардаги корхоналар каби, 
муваффақиятли фаолият кўрсатиш учун фақат асосий эмас, балки 
айланма воситалар ҳам керак бўлиб, улар айланма фондлар ва 
муомала фондларига авансланган пул маблағларидан иборат. 
Кўпинча, бу ҳар доим ҳам тўғри бўлмаса-да, айланма воситалар 
айланма фондларнинг пуллик ифодаси деб аталади. 
Айланма фондлар - бир ишлаб чиқариш циклида тўлиқ 
фойдаланиладиган айланма воситаларнинг бир қисми бўлиб, шу 
циклдан сўнг ўзининг дастлабки натурал-моддий шаклини йўқотиб, ўз 
қийматларини тўлалигича ҳосил бўлаѐтган маҳсулотга ўтказади.
Муомала фонди - бу корхона ѐки ташкилотнинг пул маблағлари 
ҳамда ҳисоб-китоблардаги маблағлардир. Демак, корхонанинг 
айланма воситалари - унинг айланма ва муомала фондлари 
йиғиндисидир.
Айланма фондлар энг муҳим икки элементдан ташкил топган: 
ишлаб чиқариш жараѐнида банд бўлган ишлаб чиқариш заҳиралари 
ва воситаларидан ташкил топган. 
Ишлаб чиқариш заҳиралари 
- 
бу ишлаб чиқариш жараѐнининг 
узлуксизлигини таъминлашга мўлжалланган, аммо ҳали ишлаб 
чиқариш жараѐнига жорий қилинмаган меҳнат предметларидир (хом 
ашѐ, асосий ва ѐрдамчи материаллар, ѐқилғи, тайѐр маҳсулотлар 
омборлари ѐки полигонларидаги буюмлар ва конструкциялар, эҳтиѐт 
қисмлар ва бошқалар).
Ишлаб чиқариш жараѐнидаги айланма фондлар 
- 
бу аввало 
тугалланмаган ишлаб чиқариш (қурилиш) ва келгуси давр 
харажатларидир (вақтинчалик бино ва иншоотлар қуришга, асбоб-
ускуналарни бир жойдан иккинчи жойга кўчириш, синовлар ўтказиш ва 
ҳоказоларга сарфланадиган харажатлар). 
Бу харажатларнинг ўзига хос хусусияти шуки, улар бир ҳисобот 
даврида бир марта амалга оширилади лекин маҳсулотнинг 

---

388 
(хизматларнинг) таннархига эса бўлаклаб киритиб борилади, чунки 
улар фақат жорий эмас, балки келгусида даврлардаги ишлаб чиқариш 
билан ҳам боғлиқдир. 
Бугунги бозор муносабатлари шароитида ишлаб чиқариш 
заҳираларининг 
қийматини 
тўғри 
баҳолаш 
жуда 
муҳимдир. 
Амалиѐтдан маълум бўлишича, бу масалага корхона ва ташкилотлар 
томонидан нотўғри ѐндашиш (улар ўз заҳираларини кўпайтиришга 
интиладилар) уларда керакли айланма воситаларнинг, шу жумладан 
айланма фондларнинг етишмаслигига, баъзан эса ҳатто мутлақо 
мавжуд бўлмаслигига олиб келади. 
Заҳираларнинг уч хил тури: транспорт, жорий (омбор) ва суғурта 
(кафолат) заҳиралари мавжуд.