100 йиллигига бағишланади Муминов Н. Г

Транспорт заҳиралари 
- 
тўлов талабномаси тўланган кундан 
юкнинг корхона омборига келиб тушган кунигача бўлган давр. 
Жорий заҳира 
- 
ишлаб чиқариш жараѐнининг узлуксизлигини 
таъминлашга қаратилган бўлиб, ишлаб чиқарилаѐтган маҳсулот 
ҳажмига тенг бўлиши керак. Жорий заҳиранинг миқдори ўртача кунлик 
ҳаражатларга ва хом ашѐ, материаллар, конструкциялар ва 
ҳоказоларнинг қанчалик тез-тез етказиб бериб турилишига боғлиқ. Хом 
ашѐ ва материаллар ишлаб чиқаришга қанчалик тез-тез келиб турса, 
жорий заҳира миқдори ҳам шунчалик кам бўлиши керак. Табиийки, 
бунда ишлаб чиқариш дастури ўзгармас бўлади. 
Суғурта заҳираси 
таъминотдаги ва транспорт фаолиятидаги 
ўзилишларнинг, етказиб бериш муддатлари бузилишининг олдини 
олиш учун зарур. Суғурта заҳирасининг қиймати жорий (омбордаги) 
заҳира учун белгиланган айланма воситалар меъѐрининг 30-50 фоизи 
атрофида бўлиши мумкин. 
Айланма воситалари шаклланиш манбаларига кўра 
хусусий
ва 
қарз
воситаларга бўлинади. Айланма воситаларнинг 
хусусий 
манбалари 
қаторига 
корхонанинг 
фойдасини, 
унинг 
низом 
капиталини, шунингдек, қўшимча ва заҳира капиталини киритиш 
мумкин бўлиб, улар айниқса корхонани бошқаришнинг акционерлик 
шакли шароитларида кўпроқ кўзатилиши мумкин. 
Барқарор пассивлар, масалан, ишчи ва хизматчилар олдидаги 
иш ҳақи бўйича минимал кўчувчи қарздорлик, турли фондларга 
(бандлик, суғурта, нафақа ва бошқа фондлар) ажратмалар бўйича 
қарздорлик, солиқлар, йиғимлар ва бюджетга тўловлар бўйича ва 
бошқа қарзлар ҳам айланма воситаларнинг муҳим ички манбалари 
қаторига киради. 
Қарз маблағлари 
- 
бу четдан, турли молиявий манбалардан 
жалб қилинадиган ва одатда қайтариш шарти билан маълум бир тўлов 
(фоиз ставкалари) эвазига олинадиган маблағлардир. Маълум 
келишилган шартлар асосида жисмоний ва ҳуқуқий шахслардан қарзга 
олинган маблағлар ҳам қарз маблағлар таркибига киради. 
Бозор шароитларида биринчидан, айланма маблағлар етарлича 

---

389 
бўлиши ва ишлаб чиқариш эҳтиѐжларига боғлиқ бўлиши, иккинчидан 
имкон қадар самарали фойдаланилиши жуда муҳимдир. Ушбу иккинчи 
ҳолат учун амалиѐтда икки кўрсаткич - маблағларнинг айланувчанлик 
коэффициенти ва бир айланманинг ўртача муддати қўлланилади.