10-o`zb tarix qq indd

Túrkstandaǵı asharshılıq hám onıń aqıbetleri.
Túrkstanda 
1917-jıldıń qısında baslanǵan asharshılıq bolsheviklerdiń qatal siyasatı 
nátiyjesinde kem-kemnen kúsheyip barǵan. 1918-jılı 20-noyabrde 
Túrkstan ASSRda 
T. Rısqulov
basshılıǵında asharshılıqqa qarsı 
gúres 
Oraylıq komissiyası
dúzilgen. Biraq komissiya ıqtıyarına 
sovet húkimeti tárepinen tiyisli muǵdarda qarjı ajıratılmaǵan. Arxiv 
hújjetleriniń dálillewinshe, Ferǵana oypatlıǵında 1917—1923-jıllarda 
asharshılıq nátiyjesinde 1 mln adam, Samarqand wálayatında 200 000 
adam ólip ketken.
Biraq qorqınıshlı asharshılıq hám awır ekonomikalıq krizisti 
basınan keshirip atırǵan Túrkstan úlkesinen Orayǵa azıq-awqat ónim-
lerin alıp shıǵıw kem-kemnen kúsheydi. 1920-jılı tasıp ketilip atırǵan 
nan ónimleri hám basqa azıq-awqat túrleriniń muǵdarı birneshe 
ese kóbeygen. 1921—1922-jılları Túrkstandaǵı Rossiyaǵa 4,4 mln 

---

23
pud ǵálle jiberilgen. Sol waqıtta dán jetistiriwge qánigelestirilmegen 
Túrkstan awıl xojalıǵı ushın bul úlken muǵdardaǵı ónim esaplanǵan. 
Xalıq ashlıqtan qırılıp atırǵan bir máhálde Túrkstandaǵı ayırım azıq-
awqat zapasları bolshevikler tárepinen frontta áskeriy maqsetler ushın 
paydalanılǵan.
«Áskeriy kommunizm»nen jańa ekonomikalıq siyasatqa ótiliwi. 
Bolshevikler sovet hákimiyatınıń dáslepki dáwiri (1918—1920)nde 
júrgizgen siyasatı 
«áskeriy kommunizm»
dep atalǵan. Onıń mánisi 
tómendegishe bolǵan. Pútkil sanaat óndirisi mámleket qolında 
jámlenip, qatań oraylastırıw tiykarında basqarılǵan; diyqanlar ózi 
jetistirgen ónimniń artıqshasın mámleketke tapsırǵan (azıq-awqat 
razvyorstkası, yaǵnıy bólistiriliwi); mámleket bolsa, azıq-awqat hám 
sanaat ónimlerin bólistiriwdi óz qolına alǵan; bazar joq etilip, pul 
aylanısı natura (ónimler) menen almastırıldı; miynetke jaramlı barlıq 
xalıq májbúriy miynetke tartıldı (miynet militarizaciyası) hám b.
«Áskeriy kommunizm» siyasatı óz mánisine qaray xalıqqa qarsı 
qaratılǵan bolıp, socializm qurıw usılı sıpatında tolıq jaramsız edi. 
Sovet hákimiyatı Túrkstandaǵı barlıq fabrika-zavodlardı óz iyeleri 
qolınan tartıp alıp, onnan dáslep qorǵanıwǵa arnalǵan ónimler 
islep shıǵarıwda paydalandı. Isbilermenlik penen shuǵıllanıp kelgen 
jámiyetler tarqatıp jiberildi. Iri hám orta sanaat kárxanaları menen 
birgelikte bankler, temir jol transportı, baspaxanalar mámleket esabına 
ótkerildi. Jeke múlik iyeleri jatıp isherler dep járiyalanıp, puqaralıq 
huqıqlarınan ayrıldı. Bazar qatnasıqları biykar etildi.
Awır ekonomikalıq jaǵday, sonıń ishinde, Túrkstandaǵı awhal 
ekonomika tarawlarında, onı basqarıwda túpkilikli ózgerisler jasaw 
zárúrligin kórsetti. 1921-jılı báhárine kelip mámlekettiń ekonomikalıq 
qatnasıqlarında keskin ózgerisler ótkeriw zárúrligi anıq bolıp qaldı. 
RKP (b) X syezdi (1921-jıl mart) azıq-awqat razvyorstkasın azıq-awqat 
salıǵı menen almastırıw haqqındaǵı qararı menen bul is baslanıp 
ketdi.