10-мавзу: Глобал коррупция ижтимоий маданий инқироз оқибати Мавзу режаси

Давлат харидлари, қоида тариқасида, бир нечта танлов орасидан объектив равишда энг яхши таклифни танлов асосида танлашни ўз ичига олади, лекин баъзида мансабдор шахс битимдан энг юқори "комиссия" ("тепки") ваъда қилган сотувчининг ғалабасини таъминлай олади. Бунинг учун тендэрда иштирок этиш чэкланган, унинг қоидалари тўлиқ эълон қилинмаган ва ҳоказо. Натижада, харидлар оширилган нархда амалга оширилади.
Бюджетдан ташқари маблағлар кўпинча қонуний мақсадлар учун яратилади (пенсия жамғармалари, йўл фондлари ва бошқалар) Аммо баъзи бир фондларда, масалан, ногиронларга ёрдам бэриш учун, уларнинг даромадлари реал харажатлардан сезиларли даражада ошиб кетиши мумкин, бу эса баъзи мансабдор шахсларнинг "профицит" га эришиш истагини рағбатлантиради. Аксинча, дэфицит бўлган тақдирда, амалдорлар кўпинча пулни ким олишини ўз хоҳишига кўра ҳал қилишади. Баъзи мамлакатларда чэт эл ёрдами орқали ёки табиий ресурсларни сотишдан олинган маблағлар бюджет маблағларига қараганда камроқ шаффоф ва кам назорат остида бўлган махсус фондларга йўналтирилади. Товарлар нархларининг бир неча дақиқали ўзгариши сабабли, операциянинг ҳақиқий миқдорини ва бундай маблағларга ажратмалар миқдорини аниқлаш осон эмас, бу пулнинг бир қисмини мансабдор шахсларнинг чўнтагига йўналтиришга имкон бэради.
Коррупция нуқтаи назаридан энг даромадли бошқа соҳаларга қуйидагилар киради:
– солиқ имтиёзлари;
– товарларни бозор нархларидан паст нархларда сотиш;
– ернинг қийматига таъсир кўрсатиши сабабли ерни раёнлаштириш;
– табиий бойликларни қазиб олиш;
–давлат активларини сотиш, айниқса давлат корхоналарини хусусийлаштириш;
– тижорат (хусусан, экспорт-импорт) фаолиятининг муайян турига монопол ҳокимият бэриш;
– яширин иқтисодиёт ва ноқонуний бизнес устидан назорат (товламачилик, таъқиб қилишдан ҳимоя қилиш, рақибларини йўқ қилиш ва бошқалар);
– ҳукуматдаги масъул лавозимларга тайинлаш.
Бунда шуни унутмаслик керакки, фуқароларнинг иқтисодий онгининг, ҳуқуқий тафаккурининг етарли даражада шаклланмаганлиги сабабли, уларнинг давлат бошқарувидаги маълумотларга эркин кириш имкониятининг йўқлиги (яъни унинг хиралаштирилганлиги) коррупсияга сабаб бўлади ва муқаррар равишда мамлакатни иқтисодий инқирозга олиб келади.