10-ma'ruza. Bilimlarni taqdim etishning freymli modellari Reja

Freymlarni tavsiflashga misollar. Freym ma’lumotlar tuzilishini eslatadi, uning yordamida, masalan, sizning xonangizdagi holatni tasvirlash mumkin. Har bir freym har xil axborotlar bilan to`ldirilishi mumkin. Agar oqibat kutilgan natijani bermasa, bu axborot - qurilayotgan freymning qo`llanish usullariga aloqador bo`lishi mumkin. Quyida tushunchalarni freymlar ko`rinishda taqdim etishga namunalar keltirilgan (10.3-rasm).



10.3-rasm. Tushunchalarni freymlar ko`rinishda taqdim etish.
Freym ko`p jihatdan o`zining tuzilishiga ko`ra semantik tarmoqqa o`xshash bo`ladi. Freym iyerarxik tuzilgan tugun va munosabat(aloqa)lar tarmoqdir. Bu yerda yuqori tugunlar umumiy tushunchalarni ifodalasa, quyi tugunlar esa bu tushunchalarning xususiy hollaridir. Semantik tarmoqlardan farqli o`laroq freym tizimlarda har bir tugundagi tarmoqlar tushunchasi atributlar to`plami (masalan, ism, rang, o`lcham, shakl) va bu atributlarning qiymatlari (masalan, Rustam, qora, kichkina, dumaloq) bilan beriladi. Atributlarni esa slotlar (tirqishlar) deyiladi. Slot nomi freym ichida axborotning aniq joyini ko`rsatadi.
Misol. Talabani tavsiflovchi freym.
Talaba;
Familiyasi, Axmedov;
Jinsi, erkak;
Kurs, 4;
Mutaxassisligi, matematika;
O’zlashtirishi, yaxshi.
Xuddi shu yozuvlarni 10.2 -jadval ko’rinishda ifodalash mumkin.
10.2 -jadval. Freym nomi: Talaba.

Slot nomi	Slot qiymati
Familiyasi	Axmedov
Jinsi	Erkak
Kursi	4
Mutaxassisligi	Matematika
O’zlashtirishi	Yaxshi

Bu qarashlarga slotlarning hozirgi ahamiyatini tasvirlovchi ayrim obyektlar joylashadi. Munosabat(aloqa)lardan tashkil topgan freymlar to`plamini yig’ib freymlar tizimostini qurish mumkin. Ular freymlar orasidagi munosabat aloqalarini tanlaydi. Agar boshqa freymlarga murojaat qilinayotganda slotlar nomlari hisobga olinmasa, u holda bir jinsdagi freymlar tarmog’i hosil bo`ladi. Aks holda bog’lanishlar qaysi slotlardan hosil bo`lgan bo`lsa, shu slotlarning nomlari bilan ataladi va freymlar bir jinsli bo`lmaydi. Bundan ko`rinadiki freymlar tarmog’ida biror bir semantik tarmoqqa o`tish va teskarisiga o`tish ham mumkin.

Bunday freymlar bilimlar ko`rinishiga ega. Biz biror obyektni aniqlashni hoxlaymiz deb faraz qilaylik. Buning uchun bir nechta bo`lgan "Odam" freymlardagi slotlar va bu slotlarga tegishli atributlarni ko`rib chiqamiz.
Misol. Biror kishini tasvirlaydigan freym.
Odam;
Sinfi, hayvon;
Tuzilmaviy elementlari, bosh, bo'yin, qo'llar, ...;
Balandligi, 30 - 220 sm;
Og'irligi, 1 - 200 kg;
Dumi, Yo'q;
Til, rus, ingliz, ...;
Bog’liqligi, maymun.
Xuddi shu yozuvlarni 10.3-jadval ko’rinishda ko’rinishda ifodalash mumkin.
10.3-jadval. Freym nomi: Odam.