10-ma'ruza. Bilimlarni taqdim etishning freymli modellari Reja

4. Freymlarning turlari
Odatda freym tizimlari kiritilgan freymni ma’lum bir holatga mos keltirib bo`lmaydigan hollarda foydalaniladigan axborot qidiruv tarmog`i ko`rinishida namoyon bo`ladi, agarda slotlarga ushbu slot bilan bog`liq bo`lgan shartlarni qoniqtira oladiganlar biriktirilmasa.
Bunday hollarda tarmoq boshqa freymni qidirish va taklif etish uchun xizmat qiladi. Freymlar ma’lumotlar omborida saqlanadigan freym-namunalar yoki prototiplar va kelib tushayotgan ma’lumotlar asosida haqiqiy holatlarni ko`rsatish uchun yaratiladigan freym-ko`chirmalarga bo`linadi.
Freym modeli yetarlicha universal hisoblanadi, chunki u dunyo haqidagi turli xildagi bilimlarning hammasini quyida keltirilgan freymli modellarning tiplari orqali ko`rsatib berish imkonini beradi [6-8]:
- freymlar-strukturalar – obyektlar va tushunchalarni (kiritma (zayem), garov, veksel) belgilash uchun foydalaniladi
- freymlar-rollar (menedjer, kassir, mijoz);
- freymlar-senariylar (inqiroz, yig`ilish, aktsionerlar, bayramlarni o’qkazish, ovqatlanish);
- freymlar -vaziyatlar (trevoga, halokat, qurilmaning ishchi rejimi).
- freym-экземпляр – predmet sohaning joriy holatini tavsivlovchi aniq freymdan foydalanish;
- freymм-namuna - predmet sohaning etarli holatlarini yoki obyektlarni tavsiflash uchun shablondan foydalanish;
- freym-sinf – namunalar freymlarining majmuasini tasvirlash uchun yuqori darajadigi freymlardan foydalanish;
Ierarxik tipdagi freymlar. Bu tipda freymlar ierarxiyani tashkil etadi. Freymli modellarda ierarxiya obyektni (agar slotlar faqat obyektning xossalarini tavsiflasa), vaziyatni yoki jarayonni (agar alohida slotlar freymga birlashtirilgan bo’lsa va freymning faollashuvi bilan chaqiriladigan protseduralarning nomlari hisoblansa) tavsiflashning alohida ko’pbosqichli strukturasini vujudga keltiradi (10.4-rasm).
Misol. “Masala” tushunchasining ierarxik tipdagi freymli modeli (10.4-rasm).

10.4-rasm. "Masala" tushunchasining ierarxik freym ko’rinishdagi ifodasi.