10-ma'ruza. Bilimlarni taqdim etishning freymli modellari Reja

Freymning tuzilmasi. Freym tuzilmasi deganda - tipik harakatlar ketma-ketligi, freymni joylashish modifikatsiyasidan iborat sxemalardan foydalanish uslublari tushuniladi. Freymlar bilimlar bazasida obyektlarni, hodisalarni, vaziyatlarni va boshqa tushunchalarni hamda ular o’rtasidagi o’zaro bog’lanishlarni tavsiflashda foydalaniladi.
Rasmiy ravishda freym – bu ma'lumot turi [6-8]:

N - ob'ektning nomi;
S₁ - freymning deklarativ semantikasini aniqlovchi faktlardan iborat slotlar to’plami;
S₂ - boshqa freymlar bilan bog'lanishlarni (kauzal, semantik va h.k.) ta'minlovchi slotlar to’plami;
S₃ – freymning protsedurali semantikasini aniqlshda almshtirishlarni ta’minlovchi slotlar to'plami.
Freym - bu qandaydir standart vaziyat uchun mo`ljallangan ma’lumotlarni deklarativ keltirilishidir. Freymlarni tarmoq ko`rinishida ham ko`rsatish mumkin. Unda yuqori tabaqalar ularning ma’nosini tasvirlaydi va har qanday sharoitda chin qiymatga ega bo`ladi. Quyi tabaqa haqiqiy axborot bilan to`ldirilgan slotlar bilan to`ldiriladi. Har bir slotni shart-sharoitining ta’siri bo`ladi. Freymlarni quyidagi konstruksiya bilan ham ifodalash mumkin [6-8]:
,
bu yerda, -freym nomi, -slot nomi, -slotning qiymati.
Freym nom va alohida birliklardan tashkil topgan slotdan iborat bo’ladi [6-8]:
(Freym nomi:
1-slotning nomi (1-slotning qiymati);
2- slotning nomi (2-slotning qiymati);
.................................................. .....
K- slotning nomi (K- slotning qiymati)
)
Xuddi shu yozuvni ikkita qo’shimcha ustunni qo'shib 10.1- jadval ko’rinishida berish mumkin.
10.1-jadval.

Slot nomi	Slot qiymati	Qiymatlarni olish uslubi	Birlashtirilgan protsedura

Kiritilgan qo'shimcha ustunlar slotlarning qiymatlarini olishning uslublarini tavsiflash va freymlar nazarisida ruxsat etlgan maxsus protseduralarni u yoki bu slotga birlashtirishga mo'ljallangan.

Freym tizimlari axborot qidiruv tizimlari bilan bog’langan. Agar muammoga bir freym javob bera olmasa, u holda bunday tarmoq boshqa freymni o`z ichiga olib, 2-freym bu muammoga javob beradi. Freymlarning asosiy xossalarini ko`rib chiqamiz:

1. 
   Bazali tip. Berilgan predmetning juda zarur obyektlarini o`z ichiga oladigan freym. Lekin holatini o`zgartirganda yana yangi freymlarni qurishga to`ri keladi.
   
2. 
   Ierarxik strukturaga ega bo`lgan freymlar tizimosti. Ierarxik strukturaning yaxlitligi atributlari haqidagi axborot yuqori bosqichda joylashgan bo`lib, past tabaqadagi hamma freymlar bilan bog`q bo`ladi.
   
3. 
   Freymli tizimlarda xulosalarni chiqarish.
   

Freymli tizimlarda uch turdagi xulosa chiqarish bosqichi ishlatiladi.

1. 
   O`xshash qoidalar to`plamini aniqlaydigan, qoidalar to`plamiga o`zgartirish kiritishda yoki qoidalar o`rtasidagi munosabatlarni aniqlashda foydali bo`ladigan qoidalar moduliga asoslangan ETlar. Ular bilimlar bazasini hosil qilishda to`sqinlik qiladi.
   
2. 
   Uzunligi bir jinsli, ko`p hollarda, bilimlarning har xil turlarini bir qatorda tasvirlashga majbur qiladi va oqibatda tizimlarning bilimlari zaiflashadi.
   
3. 
   Freymlar – ekspert tizimlarning bilimini ko`rsatishning keng tarqalgan shakllaridan biridir. Freym o`zini slot yacheykalari to`plamidan iborat struktura kabi ko`rsatishi mumkin. Har bir slot nomdan va unga biriktirilgan qiymatdan iborat. Qiymat ma’lumotlar, protseduralar, boshqa kompyuterga yuboriladigan ma’lumotlardan iborat bo`lishi mumkin yoki bo`sh bo`lishi mumkin.
   

Bunday ko`rinish analogli modellashtirish, bir xil turdagi aloqali sohasini yozish va h.k.lar uchun juda qulaydir.