10 жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық 1-бөлім

§ 40. ХИМИЯЛЫҚ ТЕПЕ-ТЕҢДІККЕ ӘСЕР


ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР

Тұрақты жағдайда химиялық тепе-теңдік ұзақ сақталуы мүмкін. Бірақ температура, қысым немесе реагенттердің концентрация­лары өзгергенде, тепе-теңдік реакцияның жүру бағытына немесе оған қарама-қарсы бағытқа “ығысуы” мүмкін. Тепе-теңдіктің ығысуын 1885 ж. француз ғалымы Ле Шателье тұжырымдады және 1887 ж. неміс ғалымы Ф. Браун теориялық тұрғыда негізін қалады: Егер химиялық тепе-

172

• Ле Шателье-Браун принципі

• Концентрация өзгерісінің әсері

• Қысым өзгерісінің әсері

• Температура өзгерісінің әсері

• Өршіткінің әсері

Бүгінгі сабақта:

• химиялық тепе-теңдіктің ығысуына әсер ететін факторларды қарастырамыз;

• Ле Шателье-Браун принципі бойынша тепе-теңдіктің ығысу бағытын болжауды үйренеміз

Тірек ұғымдар
теңдіктегі реакцияның жүру жағдайларын


(температураны­, концентрацияны немесе қы­ сымды) өзгертетін болса, тепе-теңдік сол сырт­ қы әсерді әлсірететін бағытқа қарай ығысады.

Бұл әсерлерді өзгертіп, жүйені бір тепе-теңдік күйден жаңа шарттармен сипатталатын басқа күйге ауыстыруға болады.

Ле Шателье-Браун принципін әртүрлі әсер­ лерге қолданып көрейік.

Концентрация өзгерісінің әсері. Тепе-теңдік күйдегі реакцияда әрекеттесетін заттардың біреуінің концентрациясын өзгертетін болса, тепе-теңдік сол зат жұмсалатын бағытқа қарай ығысады.

Мысалы, аммиак синтезінде азоттың кон-центрациясын көбейтетін болса, тепе-теңдік азоттың жұмсалу бағытына оңға қарай, яғни аммиак түзілу бағытына ығысады:

N₂ + 3H₂ L 2NH₃