10 жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық 1-бөлім

§ 11. КОВАЛЕНТТІК БАЙЛАНЫСТЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ

Бүгінгі сабақта:

• 
  коваленттік байланыс­­ тың сипаттамаларын қарастырамыз;
  

• 
  екі (қос) және үш еселі байланыстардың түзілу механизмін түсінетін боламыз
  

Коваленттік байланыстың маңызды си-паттамаларына: 1) энергиясы; 2) ұзындығы;

3. 
   бағытталуы; 4) қанығуы; 5) полюстенуі жа-тады. Коваленттік байланыстың алғашқы төрт сипаттамасын қарастырамыз (полюстенуі бұрын қарастырылды). Химиялық байланыстың энергиясы деп байланыс түзілгенде бөлінетін энергияны айтады. Бұл энергия молекуланы
   

64

жеке атомдарға ыдыратуға жұмсалатын энер­ гияға тең. Байланыс энергиясы кДж/ мольмен өлшенеді және байланыс энергиясы көп болған сайын байланыстың беріктігі жоғары болады. Химиялық байланыстың энергиясы байланыс еселілігіне, ұзындығына және орбитальдардың бүркесу әдісіне тәуелді.

Байланыстың ұзындығы — ядролардың арақашықтығымен анықталады (27-сурет). Бұл арақашықтық неғұрлым қысқа болса, химиялық байланыс соншалықты берік бо-лады. Мысалы, мына қосылыстар қатарында NH₃, PH₃, AsH₃ молекуладағы элемент — сутек байланысының ұзындығы артады, ал оның энергиясы біртіндеп кемиді (мысалы, 390,8; 328,9 және 319,2 кДж/моль). Байланыстың еселілігі берілген атомдар арасындағы ортақ электрон жұптарының санына тең. Ортақ электрондар жұбының саны бойынша (яғни еселік бойынша) дара, қос және үш байланыс­ тар болады (22-кесте).

Тірек ұғымдар

• 
  Коваленттік байланыс­­ тың сипаттамалары:
  

1. 
   энергиясы
   
2. 
   ұзындығы
   
3. 
   бағытталуы
   
4. 
   қанығуы
   
5. 
   полюстенуі
   
6. 
   байланыс еселілігі
   

^ra ^ra
d