10 gapning tuzilishiga ko‘ra turlari. Sodda gap haqida ma’lumot

Yoyiq atov va so'z-gaplar


Bilib oling. Atov gaplar turli xildagi sodda va murakkab aniqlovchilar bilan bemalol kengayadi. Atov gap kengaygan harakat nomi birikmalari bilan ham ifodalanishi mumkin. So'z-gaplarning kengayishi o'ta chegaralangan.
Ba'zan so'z-gaplar takrorlanib qo'llanadi:
Ergash tushunmadi:
- Nima-nima? - dedi ko'zini katta ochib.
- Biror gap eshitdingizmi? - so'radi Jo'raxon.
- Yo'q-yo'q! (As.M.)
Misollar: 1.Subhidam. Quyosh yotog’idan bosh ko’tardi. 2. May. Kunduz soat to’rtlar chamasi.Yangi shahar ko’chalari. Ilk bahor shabadasi yoqimli esadi.
Sodda yig'iq va sodda yoyiq gaplar


1. Men o'qidim. 2. Sen yozding. 3. U chizdi. 4. Biz cho'mildik. 5. Sizlar yugurdingiz. 6. Ular keldilar.
Bilib oling. Faqat ega va kesimdan iborat bo'lgan gap sodda yig'iq gap hisoblanadi.
Bilib oling. Ega va kesimdan boshqa bo'laklar bilan kengaygan gap sodda yoyiqgap deyiladi. Yuqoridagi sodda yig'iq gaplarning kesimidan so'roq berib, shu gaplarni kengaytiring.
N a m u n a: Men o'qidim (n i m a n i o'qidim?) - Men kitobni o'qidim (q a ch o n o'qidim?) - Men kitobni kecha o'qidim.


Eslang. Gapning mantiqiy markazi bo’lgan kesim hamda faqat kesimga tobelanadigan va harakat-holatning bajaruvchisi bo’lgan ega bosh bo’laklar hisoblanadi. Gapning kesimi yoki egasiga tobelanib, ularga ergashib keladigan bo'laklar ikkinchi darajali bo'laklardir. Ikkinchi darajali bo'laklar uch turli. Bular aniqlovchi, to'ldiruvchi va hollardir. Ular fe'l, ot, sifat, son, ravish, taqlid so'zlar, olmoshlar bilan ifodalanishi mumkin. Aniqlovchi, to'ldiruvchi, hollar gapni, uning ayrim bo'laklarini kengaytirishga, aniqlashga xizmat qiladi. Gap tarkibida ikkinchi darajali bo'laklardan birontasi ishtirok etsa, bunday gap yoyiq gap hisoblanadi.


Eslatma: Tahlilda gap bo’laklari quyidagi shartli belgilar asosida ko’rsatiladi:

1.Kesim – ikki chiziq (===== )

2. Ega – bir chiziq ( _______ )

3. Hol – davomli nuqta ( ………….).

4. To’ldiruvchi – uzuq chiziq (--------).

5. Aniqlovchi – to’lqinli chiziq ( )

Sodda gaplar

Egali (shaxsli) gaplar

Egasiz (shaxssiz) gaplar

Egasi mavjud gaplar

Egasi yashiringan gaplar

Shaxsi noma’lum gap So’z-gap Atov gaplar