10 gapning tuzilishiga ko‘ra turlari. Sodda gap haqida ma’lumot

QARATQICHLI ANIQLOVCHI


Bilib oling. Gapning biror shaxs yoki narsa-buyumga qarashliligini, xosligini bildirgan bo’lagi qaratqichli aniqlovchi deyiladi. Aniqlovchining bu turi qaratqich kelishigidagi so’zlar bilan ifodalanadi va kimning? nimaning? qayerning? so’roqlaridan biriga javob bo’ladi. Qaratqichli aniqlovchilar tobelangan so’z (bo’lak) qaralmish hisoblanadi.
Qaratqich aniqlovchili so’z birikmalarining asosiy belgisi hokim so’zning egalik qo’shimchalari bilan (ko’pincha, III shaxs birlik sondagi –i, -si qo’shimchasi bilan) kelishini talab qilishidadir: maktabimizning binosi, hunar maktabi.
Qaratqichli aniqlovchilar qaralmish bilan munosabatga kirishganda turlicha shakllanadi:
1) qaratqich va qaralmish belgili keladi ( daraxtning bargi);
2) qaratqich belgisiz, qaralmish belgili keladi (direktor xonasi);
3) qaratqich va qaralmish belgisiz qo’llanadi (o’rik danak, yong’oq mag’iz). Ayrim vaqtda qaratqich belgili, qaralmish belgisiz kelishi ham mumkin (bizning qishloq).

Qaratqichli aniqlovchi quyidagi so’z turkumlari bilan ifodalanadi:

1) ot bilan: Shiftga osig’liq qirqinchi chiroqning qalpog’i uy devorlarining tepa yog’iga cho’ziq soya solgan.

2) otlashgan sifat bilan: Yaxshining yaxshiligi tegar har yerda, yomonning yomonligi tegar tor yerda. (Maqol)
3) otlashgan son bilan: Birining ko’zi qora, ikkinchisining ko’zi ko’k edi. O’nning yarmi - besh.
4) olmosh bilan: Bizning eshon – kabobpazlarning piri.
5) otlashgan sifatdosh bilan: So’raganning bir yuzi qora, bermaganning ikki yuzi qora. (Maqol)
6) otlashgan undov, taqlid so’zlar bilan: Bolalar qiy-chuvining ovozi shu yergacha yetib keldi.
IZOHLOVCHI