10 gapning tuzilishiga ko‘ra turlari. Sodda gap haqida ma’lumot

SIFATLOVCHI ANIQLOVCHI


Bilib oling. Gapda shaxs yoki narsa-buyumning belgi-xususiyati, hajmi,shakli,maza-ta’mi,rang-tusi, miqdori, tartibi kabi ma’nolarni anglatadigan aniqlovchi sifatlovchi aniqlovchi deyiladi. Sifatlovchi bog’lanib kelgan so’z sifatlanmish deb ataladi: Mustaqil O’zbekiston, qizil gul, mohir qo’llar, qo’shni hovli, kuzgi bug’doy, uzoqdagi do’st, temir eshik kabi.
Sifatlovchi aniqlovchilar quyidagi so’z turkumlari bilan ifodalanadi:
1) sifat bilan: Uning ziyrak qo’ng’ir ko’zlarida horg’inlik bor edi. (S.Anorboyev)
2) son bilan: Tepalikdagi chinor, ikki tup sadaqayrag’och to’rt-besh kishilik talay supalarga soya solib turardi.
3) olmosh bilan: Qirlardan esayotgan mayin shabada ana shu ajoyib gullarning g’unchalarini yozmoqda.
4) ot bilan: Kumush qishdan, zumradbahordan, qolishmaydi kuzning ziynati. (U.)
5) ravish bilan : Uzoq-yaqin yerlardan odamlar yig’ila boshladi.
6) sifatdosh bilan: Mayin esgan shabada ko’nglimizni chog’ qildi.
7) modal so’z bilan: Zarurishlarimizni bitirdik.
8) taqlid so’z bilan: Zavodning mashina bo’limidan gurs-gurs zarb uzluksiz eshitilib turardi.


Bilib oling. Sifatlovchi aniqlovchilar ba’zan o’ziga qarashli so’zlar bilan birikmali holda qo’llanadi: Jamilovning egnida oq shohi kitel, sariq koverkot shim, oyog’ida kavkazcha etik, boshida chust do’ppi edi. Yuzida bilinar-bilinmas chechak o’rni qolgan, keng peshanali, sochlarini o’ng tomonga silliq taragan jurnalist shoirga bir qarab qo’ydi.
Aniqlovchi vazifasida kelgan sifatdoshlar birikmali qo’llanib, sifatdosh qurilmani hosil qiladi. Yuqorida keltirilgan so’nggi misolda ikkita sifatdosh qurilma bor: yuzidabilinar-bilinmas chechak o’rni qolgan, keng peshanali, sochlarini o’ng tomonga silliq taragan.