1. Xo’jalik hisobi mohiyati va uning ahamiyati

26. Mol etkazib beruvchilar bilan hisob kitoblar 
 
31 Boshqaruv hisobini tashkil qilishning avtonom va integrallashgan usullari 
 
Boshqaruv hisobining mazmuni - tezkor boshqaruv qarorlari va subektning 
kelajakdagi rivojlanish muammolarining muvofiqlashtirish uchun ma’lumotni 
tizimlashtiruvchi xarajatlar va daromadlar, me’yorlashtirish, rejalashtirish, nazorat 
qilish va tahlil qilish hisobining integratsiyalashgan tizimidan iborat. Boshqaruv 
hisobini tashkil qilishning turlari va uning moliyaviy hisob bilan o‘zaro aloqasi, 
ya’ni mustaqil (avtonom), integrallashgan buxgalteriya hisobi usullari iqtisodchi 
olimlar tomonidan chuqur o‘rganilmoqda va amaliyotda qo‘llashga taklif 
qilinmoqda.Buxgalteriya hisobining mustaqil (avtonom) variantida moliyaviy va 
boshqaruv hisob tizimi yopiq hisoblanadi. Moliyaviy hisobni yuritadigan 
buxgalteriyada xarajatlar iqtisodiy elementlari bo‘yicha guruhlashtirilsa, boshqaruv 
hisobida esa kalkulatsiya moddalari bo‘yicha turkumlashtiriladi. Ushbu ishlab 
chiqarish xarajatlarini hisobga olish uchun mustaqil schyotlarning kodi tanlab 
olinadi. Ular ekran-schyotlar, tranzit yoki oyna schyotlar deb ham yuritiladi. CHunki 
sarflangan xarajatlar ushbu schyotlarda o‘zlarining aksini ko‘radilar. Moliyaviy 

---

hisobni yuritadigan buxgalteriya esa ushbu xarajatlarning sodir bo‘lgan joylarini aks 
ettirmaydi va tayyor mahsulotlar bo‘yicha sarflangan umumiy xarajatlarnigina aks 
ettirgan axborotlarni beradi. SHuning uchun ham moliyaviy hisobda faqatgina 
sarflarning umumiy miqdorini olish mumkin.Boshqaruv hisobi esa ushbu ishlab 
chiqarish xarajatlarini bo‘laklarga ajratadi, ya’ni sarflangan tovar-moddiy zaxiralari, 
mehnat sarflari, asosiy vositalarning eskirishi, ijara to‘lovlari, yonilg‘i, suv, energiya 
sarflari qaerlarga sarflanganiga qarab ayrim olingan holda ko‘rsatiladi. Ushbu 
holatda shuni ham etiborga olish lozimki, tegishli qarorlardan olingan naflar darhol 
ko‘zga tashlansa ham boshqaruv hisobi tizimini joriy qilish sarflarini qoplash uzoq 
vaqt davom qilishi mumkin. SHuning uchun boshqaruv hisobining iqtisodiy 
samardorligi uni qo‘llash doirasiga va ma’lumotlarni yig‘ish va ularga ishlov 
berishni avtomatlashtirish darajasiga bog‘liq. Amaliyotda mamlakatimizda 
buxgalteriya hisobi tasdiqlangan umumiy schyotlarning rejasiga asosan 
(integrallashgan) yuritiladi.Moliyaviy va boshqaruv hisobining integrallashgan 
tizimini yaratish eng avvalo tasdiqlangan schyotlarning rejasiga asoslangan holda 
schyotlar rejasini ishlab chiqish va hisob siyosatiga kiritishdir.