1-variant Leksikologiya va uning turlari haqida ma’lumot bering

22-variant

1. 
   Sinekdoxa yo‘li bilan ma’no ko‘chishi hodisasi va uning turlari haqida ma’lumot bering.
   

Sinekdoxa (gr. Synekdoche – “nisbatlash”) yo‘li bilan hosil Qilingan ko‘chma ma’no deganda, biror narsaning nomi bilan uning biror qismini atash va, aksincha, biror narsaning qismi bilan u mansub butunni atash tushuniladi: 1. Besh qo‘lini og‘ziga tiqadi. 2.Ochildiboy tirnoqqa zor edi. Sinekdoxik yo‘l bilan hosil qilingan ma’noni ham lisoniy va nutqiy ma’noga bo‘lish mumkin. Masalan,
Keltirilgan qo‘l, tirnoq leksemalarining sinekdoxik ma’nosi sememalashgan. Stol sindi, eshik buzildi gaplaridagi stol so‘zining “oyoq” (stolning oyog‘i), eshik so‘zining “qulf” (eshikning qulfi) Hosila ma’nolari nutqiy sinekdoxik ma’noga misol. Ammo har qanday butunlik nomi bilan qismni, qismning nomi bilan butunni atab bo‘lmaydi. Masalan, daraxt va shox, barg, tana, ildiz, meva Butun va qismdir. Lekin barg deganda hech qachon daraxt anglashilmaydi. Ammo meva номи, masalan, olma atamasi orqali daraxt ham ifodalanadi 1)Butun o’rnida qism yoki jins tushuncha o’rnida tur tushunchaning ifodalanishi: Chorvaning tuyoq soni yildan-yilga kamayib bormoqda gapida butun (qo’y, sigir) o’rnida qism (tuyoq) qo’llanilgan. Yoki Salomat to’rt yildan buyon tirnoqqa zor gapida tirnoq – bola, farzand, Mansur direktorning o’ng qo’li gapida o’ng qo’l – ishonchli odam, yaqin yordamchi, maslakdosh, Yigitlar samovarda o’tirishibdi gapida samovar – choyxona, Biznikidan bir piyola choy ichib keting gapida bir piyola choy – dasturxon-dagi noz-ne’matlar, ovqat ma’nolarida qo’llangan. Ma’no ko’chishning bu turi, ayniqsa, hazil, mutoyiba, askiya, ironiya kabi so’z qo’llashlarda keng ishlatiladi: Ey, Shlyapa yoki shapka; ho, burunboy; o’, Xumkalla! («Shayta-nat»dagi Asadbekning gumashtasi) va b.;2)Qism o’rnida butun yoki tur tushuncha o’rnida jins tushunchasining qo’llanishi: besh qo’l barobar emas (qo’l panja o’rnida), chumchuqlar daraxt-ga qo’ndi (daraxt shoxiga: daraxt – butun, shox – qism), mashinaning dami chiqib to’xtab qoldi (mashinaning dami – ballonning dami, ballon mashina-ning bir qismi) kabi.