1. V-VI asrlarda Xitoyning siyosiy tarqoqligi. Suy imperiyasi. Tan imperiyasi davrida Xitoy. Xuan Chao qo’zg’oloni. Sun imperiyasi. Vanshi islohotlari

Mavzu: Ilk o‘rta asrlarda Xitoy


Reja:


1.V-VI asrlarda Xitoyning siyosiy tarqoqligi. Suy imperiyasi.
2.Tan imperiyasi davrida Xitoy. Xuan Chao qo’zg’oloni.
3.Sun imperiyasi. Vanshi islohotlari.
4. Ilk o’rta asrlaarda Xitoy madaniyati.


V—VI asrlarda Xitoyning siyosiy tarqoqligi. Xitoyning V—VI asrlardagi tarixi G‘arbiy Evropaniki singari varvar-lar hujumi bilan bog‘langan edi. Xitoyda shimolda va g‘arbda yashagan ko‘chmanchi ilk mo‘ng‘ul va ilk turk qabilalari mamla-katning juda ichkarisiga kirib bordi. SHimoliy Xitoyga ay­niqsa ko‘p hujum qilindi. Bu hujumlar Xitoyning xo‘jaligi- ta juda katta zarar etkazdi. Ko‘pdan-ko‘p sug‘orish inshootlar1g vayron bo‘ldi, butun boshli qishloqlar tayaanib, er bilan yakson qilindi, shaharlar huvillab qoldi. Varvarlarning hujumy natijasida Xitoy juda ko‘p mayda-mayda davlatlarga bo‘linib, siyosiy jihatdan tarqoq bir mamlakatga aylanib qoldi; bu davlatlarning ba’zilarining tepasida drujinalari bilan bnrga varvarlarning boshliqlari va ba’zilarining tepasida esa (janubda) mahalliy¹ xitoy zodagonlari turdi. Bularning ichida eng kattasi SHimoliy Vey davlati bo‘lib, uning poytaxti Loyan shahri edi. Bu davlat 386 yildan 584 yilgacha yashadi. 420—589 yillar o‘rtasidagi davr Xitoy tarixiga «shimoliy va janubiy dinastiyalar davri» bo‘lib kirdi. V—VI asrlarda Xi­toy boshidan kechirgan siyosiy tarqoqlikni shu nomdan ham bi-lib olish mumkin. Varvarlar hujumi Xitoyda quldorlikni batamom yo‘q qila olmagan bo‘lsa-da, lekin unga qattiqqina zarba berdi. Xitoyda o‘troqlashgan varvarlar orasida ham, xi-toylar orasida ham erkin dehqonlar soni ko‘paydi. Mana shu shaxsan erkin dehqonlar negizida Xitoyda davlat feodal er egaligining o‘ziga xos formaei rivojlanib bordi. Jumladan, SHimoliy Veylar davlatida o‘rta asrlar Xitoyi uchun xarak- ' terli bo‘lgan davlat chek er sistemasi tarkib topa boshladi; bu sistemaga ko‘ra davlat boshlig‘i eng olyy darajadagi er egasi bo‘lar zdi; haqiqatda esa erlar cheklarga bo‘linib, dehqonlarga ularning oila a’zolaridagi mehnatga layoqatli kishilar so-niga qarab taqsimlanar, chek er olish uchun esa dehqon ko‘proq natura bilan (don, chorva mollari, hunarmapdchilik buyumlari va hokazolar bilan) soliq to‘lashi kerak edi. Markazlashti-rilgan davlat rentasi, shunday qilib, hukmron sipfni asrash-ning asosiy manbai bo‘lib qoldi. SHu bilan birga xuddi shu davrda Xitoyda ,xususiy pomestelarni (chjuan’yuan) ham ahyon-ahyonda uchratiщ mumkin edi, bu pomestelar ayni feodal-krepostniklik xarakteriga ega edi. V—VI asr manbalarida «kuch-li xonadonlgr», ya’ni eng badavlat va zodagon oilalar tilga olinadi, ular jamoaning oddiy a’zolaridan yuqori darajaga ko‘tarilib, o‘zining kambag‘allashgan urug‘-aymoqlarini qaram dehqonlardek ekspluatatsiya qiluvchi katta er egalariga ayla­nib borgaplar. Xitoyda urug‘chilik munosabatlarining qoldiq-lari uzoq vaqtgacha saqlanib keldi. Hali H va XI asrlarda ham krepostnoy dshqonlar o‘zlarini rasmiy ravishda o‘z xo‘jayin-lari — pomsshchiklarning «bolalari va ulardan kichik qarin-doshlari» dsb atar edilar. Xitoyda feodal er egaligining ili turi budda mopastir er egaligi bo‘lib, erga egalik qilishning bu turi bu srda V—VI asrlardayoq ancha keng tarqalgan edi.