1. Tushunchaning ta’rifi, tuzilishi va turlari

Bo‘sh hajmli tushuncha real voqelikda
mavjud bo'lmagan, lekin
tushunchada ifodalanadigan
buyum va hodisalarni aks ettiradi.
Uchar gilam, kentavr, simob dengizi.
Tushunchaning mazmunini unda fikr qilinayotgan predmetning
muhim belgilari to‘g‘risidagi axborot tashkil etadi. Masalan, «imij»
tushunchasining mazmunini — odamlar ongida muayyan shaxs,
tashkilot yoki boshqa ijtimoiy obektga mos keladigan, idrok etilayotgan
obyekt haqidagi axborotni o‘zida mujassamlashtirgan
va ijtimoiy xulq-atvorga da’vat etadigan muayyan sintetik obraz
haqidagi ma’lumot tashkil qiladi.
Mazmuni bo‘yicha tushunchalar olti turga (konkret, abstrakt,
musbat, manfiy, nisbatdosh, nisbatsiz) boMinadi:
212
Mazmuni bo‘yicha tushunchalarning turlari Misollar
Konkret (aniq) tushunchalarda predmet o‘zining
belgilari bilan birgalikda fikr qilinadi.
«иу», «guidon», «traktor
»
Abstrakt (mavhum) tushunchalarda predmetning
belgilari undan fikran ajratib olinib, alohida aks
ettiriladi.
«oq», «bosim», «qo‘rquv
»
Musbat (ijobiy) tushunchalarning mazmunida
predmet unga xos boMgan belgilar orqali fikr
qilinadi.
«aqlli», «uyli», «hunarmand
»
Manfiy (salbiy) tushunchalarning mazmunida
predmet unga xos bo‘lmagan belgilar orqali
fikr qilinadi.
«aqlsiz bola», «hayosiz
odam», «kuchsiz jangchi
», «foydasiz ish»
Nisbatdosh tushunchalar esa zaruriy ravishda
bir-birining mavjud bo‘lishini taqozo qiladigan,
biri orqali boshqasini bilish mumkin
bo‘lgan predmetlarni yoki ularning belgi va
xususiyatlarini aks ettiradi.
«ustoz va shogird»,
«qattiq va yumshoq»,
«sevinch va qayg‘u»
Nisbatsiz tushunchalar zaruriy ravishda
bir-birining mavjud bolishini taqozo qilmaydigan,
nisbatan mustaqil, alohida mavjud
bo‘lgan predmetlarni aks ettiradi.
«ustoz va shogird»,
«qattiq va yumshoq»,
«sevinch va qayg‘u»