1-Topshiriq ishi Fizika( maruza) mavzu: lorens almashinishlar I va undan chiqadigan xulosalar variant -12

Bir-biriga nisbatan tekis va to‘g‘ri chiziqli harakat qilayotgan sanoq tizimlarida sodir bo‘ladigan hodisalarning vaqt momentlari
_{Рисунок} va _{Рисунок}
bo‘lgani uchun
_{Рисунок}

ya’ni K – sanoq tizimida ikkita lampa har xil vaqtlarda yorishadi.

2) K sanoq tizimida 0X o‘qi bo‘ylab koordinatalari x₁ va x₂ bo‘lgan sterjen yotgan bo‘lsin
K sanoq tizimida sterjenning uzunligi_{Рисунок} bo‘ladi. K¢tizimda esa
_{Рисунок}

bu yerda _{Рисунок} . - Lorens almashtirishlariga asosan

yoki

Рисунок
Bir-biriga nisbatan harakatda bo‘lgan sanoq tizimida uzunlik o‘lchamining o‘zgarishi

Sterjen tinch holatda bo‘lgan K - sanoq tizimiga nisbatan _{Рисунок} – tezlik bilan harakatlanayotgan K¢ - sanoq tizimida sterjenning uzunligi

marta kichikdir. Tizimning _{Рисунок} – tezligi, yorug‘lik tezligiga yaqinlashishi bilan, sterjenning uzunligi nolga tenglashadi va uning haqiqiy uzunligi yoqola boradi.
3) K¢ tizimda koordinatalari _{Рисунок} bo‘lgan A – nuqtada lampa _{Рисунок} – vaqtda yorishib, _{Рисунок} – momentda o‘chadi
K¢ - tizimda lampaning yonish vaqti

ga teng.
Lorens almashtirishlaridan foydalanib K – tizimda yonish vaqtini

ifodalab ko‘ramiz:

;
Рисунок


Bir-biriga nisbatan harakatda bo‘lgan sanoq tizimida vaqtning o‘zgarishi

Hodisa sodir bo‘layotgan tizimning tezligi yorug‘lik tezligiga yaqinlashishi bilan K – tizimda yonish vaqti cheksizlikka intiladi va o‘z ma’nosini yo‘qotadi.

4) (15.3) - va (16.1) - ifodalardan foydalanib tezliklarni qo‘shishning relyativistik ifodasini keltirib chiqarish mumkin. Yuqoridagi ifodalarning hosilalarini keltiramiz
; ,
,
yoki

Isboti:





Shunga o‘xshash
, .

5) Klassik mexanikaga asosan, jismning massasi o‘zgarmasdir. Ammo, zarrachalar tezligining ortishida o‘tkazilgan tajribalarda massaning tezlikka bog‘liqligi kuzatilgan

,

bu yerda m_o – tinch holatda turgan elektronning massasi, m – relyativistik massa deb ataladi.

Nyutonning klassik dinamikasiga asosan: .
Moddiy nuqta relyativistik dinamikasining asosiy qonunini shunday yozish mumkin:
,
yoki
; ,

Bu moddiy nuqtaning relyativistik impulsidir.

Men bu mavzuni o’rganish jarayonida shunga amin bo’ldimki, nisbiylik nazariyasining fizika fanidagi ahamiyati beqiyos ekan. Nisbiylik nazariyasining asoschisi A. Eynshteyn umrining ko’p qismini ushbu nazariyasniochish va tushuntirish uchun bag’ishlagan va yakunda “Har qanday harakat nisbiydir, ya’ni kosmik kenglikda biror jismning harakatlanishi boshqa jismga nisbatan qayd etiladi.” degan xulosaga kelgan.
Lekin shuni ham alohida ta’kidlab o’tish kerakki o’tkazilgan qator tajribalar ushbu nazariyaning to’g’riligini tasdiqladi, ammo uni to’la to’kis isbotlash imkoni yo’q. Chunki hali ochilmagan tabiat hodisalari juda ko’p.

A.N. “Elektrodinamika” 24-34-betlar

Rumer Yu.B., M.S.Rivkin “Teori osnositelnosti” Uchpedgiz, Moskva 1960g. 5-10 betlar.
Raximov A.U., Otaqulov B.O. “Elektrodinamika va nisbiylik nazarisi” 1-kitob 12-16 betlar
Bolotonskiy B.M “Svechenie Vavilova-Cherenkova” Moskva “Nauka” 1964g.
www.uz.Wikipedia.org
www.Arxiv.uz
www.hozir.org