1. Termikalıq keńeyiw. Polimerlerdegi shiysheformasındaǵı hám kristall jaǵdayı. Tekseriw usılları

2. Polimerlerdiń shıysheformasındaǵı hám kristall jaǵdayları.
Shıyshe jaǵdayı joqarı molekulyar birikpelerdiń qattı jaǵdaydaǵı kórinislerinen biri bolıp tabıladı. Joqarı molekulyar suyıqlıqtı oǵada suwıtılǵanda qattı jaǵdayǵa ótiw processin shıyshe halına ótiw dep ataladı.
Amorf polimerler shıysheleniwi kóbinese strukturlanıw processi menen birgelikte boladı. Polimerler qattı shiyshelengen jaǵdayı suyıqlıqlardan tek strukturası menen emes, bálkim bul strukturanı temperatura hám basım tásirinde shıdamlılıǵı (turaqlılıǵın) menen de parıq etedi. Shıyshe halındaǵı polimerler uzaq waqıt dawamında oǵada suwıtılǵan suyıq strukturalıq jaǵdayında bola aladı. Bul olardıń molekulalarınıń dúzilisi menen baylanıslı.
Joqarı molekulalı birikpeler suyıqlıqları suwıtılǵanda, suyıqlanıw jabısqaqlıǵı úlkenligi ornına onı makromolekulalari jaylasıwın ózgeriwinde tek jaqın aralıqta tártip saqlanıp qaladı. Polimerlerdiń kristall jaǵdayları bolsa makromolekulalar jaylasıwında uzaq aralıqta tártip bar ekenligi menen xarakterlenedi. Kristall polimerlerdi tártipli jaylasıwı baslanǵısh elementleri kristallografiyalıq yacheykalardan ibarat bolǵan monokristallar-lamellar, fibrillalar hám iyne formasındaǵı túrlerge bólinedi.
Polimerlerdiń shıyshe forması 2 túrge bólinedi.
1. Sırtqı kúshler tásirisiz, tek temperaturanı tómenlewi tásirinde shıyshe halındaǵı - strukturalıq shıyshe halına keliwi dep ataladı.
2. Sırtqı tez-tez qaytarılıwshı tásir, hám de temperaturanı tómenlewi nátiyjesinde shıyshe halı-mexanikalıq shıyshe halına keliwi dep ataladı.
Sturukturalıq shıyshe forması bul elementti turaqlı jáne úzliksiz strukturalı suyıq elementti fiksirlanǵan strukturalı qattı shıyshesforması jaǵdayǵa ótiwi bolıp tabıladı. Ol kóbinese temperatura tásirinde túrli fizikalıq ózgeshelikler: ıssılıqtan keńeyiw, ıssılıq sıyımlılıǵı, jabısqaqlıq sıyaqlılardı ózgerip barıwı menen xarkterlenedi.
Strukturalıq shıysheleniw.
Strukturalıq shıysheleniw mánisi nede? Temperatura tómenlep barıwı menen suyıqlıq strukturasın suyıqlıqtı tiykarǵı strukturalıq xarakteristkalarınan bolǵan mikro qatlamlanıw dárejesi, jaqın aralıqta tártiptiń, ózgeriwine alıp keliwshi kinetikalıq birlikti qayta gruppalanıwı nátiyjesinde úzliksiz hám toqtawsız ózgerip baradı. Temperatura tómenlewi nátiyjesinde qayta gruppalanıw tezligi tómenlep baradı, bunıń nátiyjesinde T_sh – shıyshe halı temperaturası dep atalǵan temperatura aǵımında jaqın aralıqta tártip teń salmaqlılıǵı ornatılıwına da úlgermeydi hám suyıqlıq strukturası tayarlanıp boladı. Solay eken, áyne shıyshedegi struktura, sol suyıqlanbanıń T_sh – degi struturasinan ibarat boladı. Suyıqlıqtı tek temperaturanı tómenletiw menen emes, bálki basımdı asırıw menen de shıysheleniwi múmkin.
Kinetikalıq teoriya polimerler strukturalıq shıysheleniwin eksperimental jol
menen tabılǵan nátiyjelerin tolıq qanıqtıradı.
Dáslep hár bir kinetikalıq birlik (segment) 2 qıylı energetikalıq jaǵdayda boladı :
tiykarǵı hám qozǵatılǵan hám bir relaksatsiya waqıtı  menen háreketlenedi.
u-aktivleniw energiyası
 - kinetikalıq birlikler arasındaǵı aralıq

1-Súwret. Potensial tosıq penen bólingen kinetikalıq birlikti 2 túrli energetikalıq jaǵdayı.1-tiykarǵı, 2-qozǵatılǵan jaǵday suyıqlıqtan qozǵatılǵan jaǵdaydı kinetikalıq birlikler arasındaǵı baylanıstıń úzilisi menen «tesik» payda bolıwı dep oyda sawlelendiriw múmkin.

Joqarıda keltirilgen shıysheleniwdi kinetikalıq teoriyasınan, relaksatsiya waqıtı elementi suwıtıw tezligine keri proportsional degen juwmaqqa alıp keledi. Yaǵnıy T_sh - shıysheleniw temperaturası  turaqlı.
Shıysheleniw aralıǵinda element strukturası suwıtılǵanda dáslep izde qalıp baradı (izde qalıw barǵan sayın ósip baradı ), keshigiw tempi páseyedi hám struktura qatadi. Túrli molekulyar gruppalardan ibarat bolǵan quramalı polimer sistemalarında, temperatura tásirinde «tesik» payda bolıwınan tısqarı qaytar hám qaytarılmaytın strukturalanıw processleri ketedi. Bul bolsa óz gezeginde aktivleniw energiyasın temperaturaǵa oǵada baylanıslılıǵın keltirip shıǵadı.
2-dárejedegi hámme fazalıq ótiwler sıyaqlı shıysheleniw de temperatura artıp barıwı menen ózgeshelikleri de ózgerip barıwı menen xarakterlenedi. Suyıq hám shıysheforması jaǵdaylar T_sh - de bir-birine uqsas, temperaturadan 2 qıylı tárepden bir- birinen parıq qıladı. Fazalıq ótiwlerden shıyshelaniwdi tiykarǵı ayırmashılıǵı tómendegi tek shiysheleniwge tán bolǵan processlerde júzege keledi. Bul processler fazalıq ótiw ózgesheliklerine ulıwma uyqas kelmeydi.
1. Suwıtıw tezligin tómenletkende, shıysheleniw temperaturasın sheksiz azayıp ketiwi.
2. Suwıtıw tezligi asırǵanda shıysheleniw temperaturasın artıp barıwı (fazalıq ótiwde T_sh - tómenlep ketedi)
3. Shıysheni alıwdaǵı suwıtıw tezligin úlken kishiligine qaray, qızdırıw dawamında fizikalıq ózgeshelikler temperaturalıq baylanıslılıǵı keskin parıq etedi.
4. 2 -dárejeli fazalıq ótiw hám shıysheleniwde ıssılıq sıyımlılıǵın qarama-qarsı belgide iye ekenligi.
Suyıq jaǵdaydaǵı elementti kólemlik hám sızıqlı keńeyiw koeffitsenti shıysheformasındaǵı jaǵdaydaǵıdan bir qansha joqarı boladı.