1. Termikalıq keńeyiw. Polimerlerdegi shiysheformasındaǵı hám kristall jaǵdayı. Tekseriw usılları

Mexanikalıq shıyshe forması.
Joqarıda kórip ótilgen strukturalıq shıysheleniw mexanikalıq tásirinlerge ulıwma baylanıslı emes, elementtıń deformaciyalıq ózgeshelikleri (qayısqaqlıǵı hám jabısqaqlıq) tek sırtqı kúsh tásir ettirilgen de ǵana júzege keledi.
Hár qanday suyıqlıq da sırtdan kúsh tásir ettirilgende, ózin tap qayısqaq dene sıyaqlı tutadı. Kúshti terbelis dáwirin azayıwı yamasa θ tásir etiw waqtın azayıwı menen suyıqlıq barǵan sayın aǵıw qábiletin joǵaltıp baradı hám qayısqaq jaǵdayına ótedi. Bir deformaciya jaǵdaydan ekinshi deformaciya jaǵdayǵa ótiw  bolǵanda júz beredi. Yaǵnıy molekulyar relaksatsiya waqıtı element strukturasın ózgertirmeytuǵın sırtqı kúsh F ǵa baylanıslı emes.
Demek, qandayda bir suyıqlıq ushın (1 bolǵanda jabısqaq aǵıwshańlıq, (1 bolǵanda mayısıwshı deformatsiya baqlanadı.
Belgili bolǵanınday polimerler tiykarǵı kinetikalıq birligi bolıp shınjır formasındaǵı makromolekulalar ayırım bólekleri- segmentler xızmet etedi.
Segmentlerdiń molekulyar massası ápiwayı suyıqlıqlar molekulyar massasınan 100 márte úlken. Bul bolsa polimerlerdi dúzilisin basqa ayriqsha qásiyetleri menen birge relaksatsiya waqtın da úlken bolıwına alıp keledi.
Polimerlerdi joqarı elastiklik deformatsiya jaǵdaydan strukturalıq shıysheleniw tábiyatına uqsas myısıwshı jaǵdayǵa ótiw tábiyatı molekulyar - kinetikalıq hám molekulyar processleri menen anıqlanadı. Biraq mayısıwshı qattı jaǵdayǵa ótiw strukturanı suwıp qatıwına baylanıslı emes hám ol sistemanı suyıq strukturalıq jaǵdayında júz beredi, yaǵnıy T_sh - temperaturasınan bálentte. Solay etip, mexanikalıq shıysheleniw degende, polimerdi strukturalıq shıysheleniwge baylanıslı bolǵan joqarı elastiklik jaǵdaydan mayısıwshı qattı jaǵdayǵa ótiwi túsiniledi. Polimer suyıq formasın suwıtqanda dáslep mexanikalıq shıysheleniw, keyin bolsa strukturalıq shıysheleniw júz beredi.
Mexanikalıq hám strukturalıq shıysheleniw processleri arasındaǵı parıqtı esaplaw polimerlerdi sırtqı kúsh tásirinde hám kúsh tásirisiz isleniw mexanizmlerdegi anıq emesliklerdi joq etiwge múmkinshilik jaratadı.
Mexanik shıysheleniw temperaturası T_mex hám strukturalıq shıysheleniw temperaturası T_str bir biri menen baylanıslı emes. Mexanikalıq shıysheleniw tásir qılıp atırǵan kúsh waqıtına yamasa onı qanshellilik qaytarılıwshı ekenligine, strukturalıq shıysheleniw suwıtıw tezligine baylanıslı.
Strukturalıq hám mexanikalıq shıysheleniw temperaturaları arasındaǵı parıq temperaturanı Yung modulına baylanıslılıǵında kóriw múmkin.

Súwret. Amorf shıyshe polimer

kese mayısqaqlıq modulın
logarifmniń temperaturaǵa baylanıslılıǵı.
S úwret. Salıstırmalı deformatsiyani D/D∞ (1) hám mexanik joytıwlardı χ (2) temperaturaǵa baylanıslılıǵın polimerdi mayısqaq jaǵdaydan joqarı elastiklik jaǵdayǵa ótkergen waqıtta alınǵan iymek sızıq

Joqarıda keltirilgen polimerlerdi joqarı elastiklik deformatsiyalıq jaǵdaydan

shıysheformasına jaǵdayǵa ótiw tábiyatın úyrengenimizde «mexanikalıq» shıyshelaniwdi tiykarǵı ózgesheliklerin kemeytiw múmkin.
1. «Mexanikalıq» shıysheleniw polimerdi tek suyıq - strukturalıq jaǵdaylarında hám tek T_sh temperaturasınan joqarı oblastlarda júz beredi.
2. Hesh qanday sharayatta da mexanikalıq shıysheleniw temperaturası T_m strukturalıq shıysheleniw temperaturasınan kishi bolmaydı. Biraq eger v vRbolsa, (vR - T_sh ǵa baylanıslı terbelis jiyligi «Mexanikalıq» shıysheleniwde «strukturalıq» shıysheleniwden joqarı yamasa oǵan derlik teń boladı «Mexanikalıq» shıysheleniw procesiniń tiykarǵı teńlemesi tómendegi kóriniske iye

vc^

bul jerde c¹ = 5 turaqlı shama,
v – sızıqlı terbeliw,
«mехаnikalıq» shisheleniwdegi rеlаksаtsiya waqtı 

Bekkemlew ushın sorawlar

1. Shıysheleniw jaǵdayı degende neni túsinesiz?
2. Polimerler shıysheleniw túrleri haqqında túsinik beriń.
3. Strukturalıq shıysheleniw ne hám ol qanday parametrlerge baylanıslı?
4. Mexanikalıq shıysheleniw ne hám ol qanday parametrlerge baylanıslı.
5. Mexanikalıq hám strukturalıq shıyshelaniwdi bir- birinen ayırmashılıǵı.