1-tema. Tálim menejmenti páni ha`m onıń ayriqshalıqları. Jobasi

8-Leksiya: Tálim menejmentin oqıtıwdıń auditoridan tısqarı formaları
JOBASI:

1. 
   Tálim menejmentin oqıtıw nátiyjelerin bekkemlewde mustaqil tálimdiń tutqan ornı.
   
2. 
   Tálim menejmentinen kurs jumısları mazmunı, onı tayarlaw hám rásmiylestiriwge qoyılatuǵın didaktik talaplar.
   
3. 
   Pitkeriw qaniygelik jumısların orınlaw talapları, shólkemlestirilgen hám ilimiy-metodikalıq támiynatı, tálim menejmentinen oqıw hám qaniygelik pedagogikalıq ámeliyattı, máslahát saatların shólkemlestiriw hám otkazish metodikası.
   

Student ózbetinshe jumısınıń tiykarǵı maqseti - oqıtıwshınıń baslıqlıǵı hám qadaǵalawı astında studentte arnawlı bir oqıw jumısların ǵárezsiz túrde orınlaw ushın zárúr bolǵan bilim hám kónlikpelerdi qáliplestiriw hám rawajlandırıw bolıp tabıladı.

Studentlerdiń oqıw xızmetleriniń sapası hám jedellashuvi tálim beriw sapasın, bálki soǵan uyqas túrde, qánigeler tayarlaw nátiyjelerin da anıqlap beredi.

Sol sebepli student bilimlendiriwge tiyisli sistemaǵa sub'ekt retinde kirsa, ol jaǵdayda basınan onıń qábileti ǵárezsiz, sanalı hám maqsetli háreket etiwin názerde tutadı :

óziniń háreketin joybarlaw - óz maqsetin tańlaw, olarǵa erisiwdiń jol hám quralların anıqlaw ;

berilgen tapsırmalardı sheshiw ushın óz múmkinshiliklerin birlestiriw, shólkemlestiriw;

óz iskerligin baqlawı hám uyqas túrde bahalaw óziniń keyingi háreketlerin ózi baqlawı hám ózin ózi bahalawdı ámelge asırıw.

Student tárepinen ózbetinshe jumıstı orınlawda olardıń iskerligi sistemasında kórsetilgen hár bir elementlerdiń tabıslı háreketleniwi oqıtıwshın tómendegi basqarıw háreketlerin anıqlaydı : joybarlaw, shólkemlestiriw hám de monıtorıń hám bahalaw.

Student ózbetinshe jumıstı orınlawda tekǵana oqıw shınıǵıwı maqsetin, bálki onıń juwmaǵında shama menen qanday oqıw nátiyjelerge erisiw múmkinligin de biliwi zárúr.

Oqıw nátiyjelerine erisiw jollıq kórsetilgende - berilgen jumısqa belgili bolǵan usıl yamasa texnikanı úyreniw hám qóllawdı yamasa jumıslar tártibi boyınsha tolıq jollama yamasa kórsetpeni aytıp beriwi múmkin.

Student qadaǵalawdıń forması hám túri: jazba -esse, esabat, referat hám basqalar, awızsha -prezentaciya, sorawlarǵa juwap beriw hám basqalar, sonıń menen birge hár bir oqıw tapsırig'ini bahalawdı sapa hám muǵdarlıq kriteryaları menen tanıstırılǵan bolıwı zárúr.

Ózin ózi tekseriw ushın hár bir oqıw shınıǵıwına usınıs atırǵan tapsırik (test, soraw, wazıypa hám shınıǵıwlar ) ámeldegi pedagogikalıq qadaǵalawdı hám student tárepinen gúzetilgen bilimlendiriwge tiyisli maqsetlerge erisiw dárejesin turaqlı ózi bahalanıw támiyinleydi.

Zamanagóy tálim texnologiyaların ámelge asırıw sharayatında student tómendegi umumo'quv (hár qanday oqıw pánin tabıslı ózlestiriw ushın zárúr bolǵan ) kónlikpe hám ilmiy tájriybelerge ıyelew kerek:

maǵlıwmat menen ózbetinshe islew: tiykarǵı jaǵdaylardı anıq, sızılmalıq hám izbe-izlikte konspekt kórinisinde atap kórsetiw; oqıw tapsırma hám wazıypalardı sheshiw ushın zárúr bolǵan informaciyalardı tabıw, tanısıw, túsiniw, sın kózqarastan bahalaw, onı hám referat, esabat, belgilerde, sonıń menen birge grafiklı qurawshılar kórinisinde usınıw ; berilgen talaplarǵa muwapıqlıqta óziniń jeke ilimiy tekstin (maqala, lekciya, tezis) jaratıw ;

usınıw ilmiy tájriybeleri: Oqıw tapsırig'ini orınlaw nátiyjeleri boyınsha sóyleyotganda ózin ózine isenimli tutıwı, túrli kórgezbeli qurallardan paydalanıwı ;

oqıtıwshı menen studentti oqıw óz-ara háreketin ǵayratlaw, óz kózqarasın qorǵaw hám mawasa qılıwdı tabıw, sáwbetke kirisiw, haqıyqat boyınsha sorawlar beriw, dáliliy juwaplar beriw, tartıs qaǵıydalarına ámel etip onı aparıw, tartıslarda qatnasıwdıń baylanıslashuv ilmiy tájriybeleri;

gruppalı óz-ara háreketke tayınlıǵı hám qábiletinde - oqıw tapsırig'ini orınlaw boyınsha sherikiy iskerlikti jámáátlik joybarlawda, ulıwma wazıypanı sheshiwde sherikiy baylanıs hám óz-ara háreket, óz-ara járdem hám óz-ara bahalawda kórinetuǵın bolatuǵın sheriklikte islew ilmiy tájriybeleri;

mashqalalı bayanatta aktiv qatnas etiwdi hám bilimlendiriwge tiyisli jaǵdaylardı (Keys-stadi) hám mashqalalı wazıypalardı analiz qılıw, oqıw tapsırig'ini orınlawdıń ápiwayı bolmaǵan jolların tabıw, ideyalar islep shıǵıw hám juwmaqlardı qabıllaw ilmiy tájriybeleri;

informaciyanı izlew, jıynaw, qayta islew hám saqlaw ushın zamanagóy kompyuter hám informaciyalı texnologiyalardı qóllawdıń ámeliy ilmiy tájriybeleri

Ámeliy shınıǵıw - bul tálim beretuǵındı tálim alıwshılar menen aktiv sáwbetke kirisiwine jóneltirilgen, teoriyalıq bilimlerdi ámeliy iskerlikte ámelge asırıw ushın sharayattı támiyinleytuǵın, shınıǵıwdı oqıtıw forması bolıp tabıladı.

Ámeliy shınıǵıw sabaqların eki túrge ajıratıw múmkin. Bular lekciya sabaǵı ámeldegi bolǵan hám lekciya sabaǵı ámeldegi bolmaǵan pánlerden (mısalı, shet tiller) ótkeriletuǵın ámeliy shınıǵıwlar. Ámeliy shınıǵıw sabaqları pán programmaları hám jumısshı programmaları hám de kalendar tematikalıq jobalarına qatań ámel etilgen halda ótkeriledi. Ámeliy shınıǵıwlardı ótkeriw boyınsha zárúr ádebiyatlar dizimi beriledi. Lekciya sabaǵı ámeldegi bolǵan ámeliy shınıǵıwlarda tiykarınan lekciya sabaqlarında ótilgen materiallar shınıǵıwlar orınlaw járdeminde bekkemlenedi.

Ámeliy shınıǵıw tómendegi maqsetlerge erisiw ushın qollanıladı :

teoriyalıq materialdı tártipke salıw.

kónlikpelerdi payda etiw.

bilimlerdi baqlaw.

Tálim beretuǵın ámeliy shınıǵıwdı nátiyjeli ótkeriw ushın tómendegilerdi esapqa alıw zárúr:

óziniń tayınlıǵı, bunda soraw hám juwap texnikasına ıyelewi;

oqıw toparınıń jaǵdayı : onıń motivatsiyası, onıń shólkemlestiriw ózgesheligi;

oqıw procesiniń texnikalıq úskeneleniwi.

Ámeliy shınıǵıw sabaqlarında jańa pedagogikalıq texnologiyalar yamasa ınteraktiv usıllardan paydalanıw ushın múmkinshilikler úlken boladı. Oqıtıwshı sabaqǵa kirip, shólkemlestirilgen islerdi ótkeredi. Xananıń sabaqǵa tayınlıǵı, doskaǵa jazıw hám óshiriw qurallarınıń bar ekenligi hám de studentler qatnası anıqlanadı. Sabaqta ótiletuǵın tema daǵaza etilip, doskaǵa jazıp qóyıladı. Ótken temanıń tiykarǵı mazmunı qısqasha bayanlaınıp, jańa tema jobası beriledi. Lekciya sabaqları ámeldegi bolǵan pánlerden ámeliy shınıǵıw sabaqları álbette lekciya ótilgennen keyin ótkeriledi. Bayanatta ótilgen materiallardıń tiykarǵı juwmaqları tusintiriledi, lekciya menen ámeliy shınıǵıw baylanısadı. Ámeliy shınıǵıwlar pánniń, hátte temalardıń qásiyetlerinen kelip shıǵıp, hár qıylı usıllarda ótkeriliwi múmkin.

Ámeliy shınıǵıw sabaqlarında soraw juwaplar, diskussiyalar tashkil etiledi, aktiv qatnas etken studentler xoshametlantirilib ball qóyıladı. Ámeliy shınıǵıw sabaqlarınıń qatań programma boyınsha sapalı o'tilishini, studentler biliminiń waqıtında bahalanishini pánnen lekciya alıp baratuǵın oqıtıwshı úzliksiz qadaǵalaw etip barıwı shárt. Sonıń menen birge ámeliyat oqıtıwshı menen programma atqarılıwı, ámeliyat sabaqlarında nelerge bólek itibar qaratılıwı, bayanatta temalardı qaysı bólimleri kem yamasa kóbirek kórsetilgenin hám basqa oqıw -stilistik máselelerde máslahátlesip, pikirlesip turıwı kerek.

Lekciya sabaqları joybarlastırılmaǵan, tek ámeliy sabaq ótkeriletuǵın pánlerden ámeliy shınıǵıwlar ótkeriwde teoriyalıq bilimler menen ámeliy shınıǵıwlar orınlaw birge alıp barıladı. Daslep tema boyınsha teoriyalıq bilimler beriledi, oqıtıwshı mısal hám shınıǵıwlar atqarıp kórsetedi. Sonnan keyin studentler ǵárezsiz shınıǵıwlar atqaradı. Oqıtıwshı studentler bilimin bahalab baradı. Ámeliy sabaqtı oqıtıwshı juwmaqlap juwmaqlaydı.

§ 5. 2. Ámeliy shınıǵıwlarda tálim beriw texnologiyasın proektlestiriw

Ámeliy shınıǵıwlardı ótkeriwdiń tiykarǵı jolı tálim alıwshılar tárepinen tayarlanǵan lekciya hám maǵlıwmatlardı jámáátlik talqılawdı shólkemlestiriwden ibarat boladı.

Ámeliy shınıǵıwlar natiyjeliligi tálim alıwshılardı ámeliy shınıǵıwǵa tayarlanıw sapası menen anıqlanadı. Lekciya hám jańalıqlar menen shıǵıwshı, tálim alıwshılardıń tayınlıǵı áhmiyetke iye boladı. Xar bir shınıǵıw ushın texnologiyalıq kartalar islep shıǵıladı. Texnologiyalıq kartanı proektlestiriw pedagogikalıq uqıp shıńı esaplanadı, sebebi shınıǵıw dawamında atqarılatuǵın ámeliy jumıs procesi texnologiyalıq kartada izbe-izlik qaǵıydası tiykarında suwretlenedi.

Oqıw maqsetleri arnawlı bir tálim procesi juwmaǵında tálim alıwshı tárepinen ózlestiriliwi, jańa payda etinishi kerek bolǵan bilim, hatti-háreket menen baylanıslı bolǵan ámeliy tapsırmanı uddalay alıw uqıpı, jeke pazıyletler hám xulqni belgileydi. Hár bir pánniń oqıw maqsetleri tuwrı belgileniwi zárúrli áhmiyetke iye. Ulıwma oqıw maqsetleriniń mazmunı jóneltiriwshi maqsetlerden kelip shıǵıp belgilenedi. Oqıtıwshı tárepinen ámeliy shınıǵıwlardı ótkeriw texnologiyası, sabaq islenbesi hám texnologiyalıq kartası islep shıǵıladı. Hár bir shınıǵıw boyınsha sabaq islenbeleri hám texnologiyalıq kartalardı islep shıǵıw oqıw procesin tolıqqonli proektlestiriw hám de nátiyjeli shólkemlestiriw imkaniyatın beredi.

Student ushın arnawlı bir pán boyınsha ózbetinshe jumıs tapsırmaları tiyisli kafedra professorı (yamasa jetekshi dotsenti) tárepinen oqıw shınıǵıwların tikkeley alıp baratuǵın oqıtıwshı menen birge dúziletuǵın hám de kafedra basqarıwshıı tárepinen tastıyıqlanadi. Studentke berilgen tapsırmada ózbetinshe jumıstı orınlaw boyınsha dáslepki kórsetpeler hám usınıslar belgilengenler etiledi.

Ózbetinshe jumıstı orınlaw ushın studentke informaciya deregi retinde sabaqlıq hám oqıw qóllanbalar, metodikalıq qóllanba hám kórsetpeler, maǵlıwmatlar kompleksi hám banki, ilimiy hám ǵalabalıq udayı tákirarlanatuǵın baspalar, Internet tarmaǵındaǵı tiyisli maǵlıwmatlar, berilgen tema boyınsha aldın orınlanǵan jumıslar banki hám basqalar xızmet etedi.

Student ózbetinshe jumısınıń wazıypaları tómendegilerden ibarat :

jańa bilimlerdi ǵárezsiz tárzde puqta ózlestiriw kónlikpelerine ıyelew;

kerekli maǵlıwmatlardı ızlep tabıwdıń qolay usılları hám quralların anıqlaw ;

informaciya dáreklerin hám mánzillerinen nátiyjeli paydalanıw ;

dástúriy oqıw hám ilimiy ádebiyatlar hám maǵlıwmatlar banki menen islew;

internet tarmaǵından maqsetli paydalanıw ;

berilgen tapsırmanıń ratsional sheshimin belgilew.

maǵlıwmatlar bazasın analiz etiw;

jumıs nátiyjelerin ekspertizaga tayarlaw hám ekspert juwmaǵı tiykarında qayta islew;

tapsırmalardı orınlawda sistemalı hám dóretiwshilik jantasıw ;

mashqalalardi ǵárezsiz sheshiw kónlikpelerine ıyelew;

islep shıǵılǵan sheshim, joybar yamasa ideyanı tiykarlash hám qánigeler jámáátinde qorǵaw.

Ǵárezsiz tálim shólkemlestiriwde aralıqtan oqıtıwdıń ornı kútá úlken bolıp tabıladı. Aralıqtan oqıtıwda oqıw procesiniń múddeti qatań belgilenmaydi. Qadaǵalaw jumısların orınlaw hám juwap jibewdi student ǵárezsiz, ózine qolay waqıtta atqaradı. Bul jaǵday tálim natiyjeliligin asırıwǵa xızmet etedi.

«Aralıqtan oqıtıw» túsinigi pánge ótken ásirdiń 90 - jıllarında kirip kelgen. Anglichan tilinde « aralıqtan oqıtıw» (distant education), «Aralıqtan oqıtıw» (distant learning) sıyaqlı variantlarda da qollanıladı. Tálim processlerin telekomunikatsiyalardan paydalanǵan halda shólkemlestiriwdi bolsa (tele training) dep júritiledi.

«Aralıqtan oqıtıw» túsinigi tálim alıwshına oqıw informaciyaların aralıqtan turıp jetkiziwdi támiyinleytuǵın (jasalma joldas, televidenie, kompyuter tarmaqları hám basqalar arqalı ) jańa informaciya texnologiyalarınan paydalanıwǵa tiykarlanǵan arnawlı tálim xızmetlerin ańlatadı.

Aralıqtan oqıtıw quralları :

1. Elektron sabaqlıqlar.

2. Tarmaq oqıw - metodikalıq qóllanbaları.

3. Ápiwayı hám multimedialı kompyuter tálimi sistemaları.

4. Audio oqıw - informaciya materialları.

5. Video oqıw - informaciya materialları.

6. Laboratoriya praktikumlari.

7. Uzaq aralıqtan ulanuvchi trenajyorlar.

8. Uzaq aralıqtan ulanuvchi maǵlıwmatlar hám bilimler ba'zasi.

9. Aralıqtan ulanuvchi elektron kitapxana.

10. Ekspert tiykarındaǵı tálim sisteması.

Aralıqtan oqıtıwdı shólkemlestiriwde bir qansha qurallardan paydalanıw múmkin. Bul qurallardan ámeliy tárepten paydalanıw aralıqtan oqıtıw natiyjeliligin asırıwda zárúrli faktor esaplanadı.

Aralıqtan oqıtıw abzallıqları :

operativlik - keńislik hám waqıt boyınsha tosqınlıqlardıń joq ekenligi, jańa aktual informaciyalardı alıw, qaytar baylanıs ;

informaciya bilimlendiriwge tiyisli motivlarınıń artpaqtası (tarmaqtaǵı informaciyalar );

kommunikatsion - tálimdiń potentsial qatnasıwshıları sanınıń artpaqtası ;

pedagogikalıq - tálimdiń jáne de kóbirek motivlasıwı, individuallasıwı, interaktiv (tálim qatnasıwshıları óz-ara tásiriniń aktivleniwi, teris baylanısıwdıń bar ekenligi) bolıwı ;

psixologiyalıq - oqıwshı (student) larning óz - ózin kórinetuǵın etiwi ushın jáne de jaqsılaw sezimiy - psixologiyalıq sharayatlar jaratılıwı, tosqınlıqlardıń jónge salıw etiliwi;

Aralıqtan oqıtıw procesin shólkemlestiriw túrli ayrıqshalıqlarǵa tiykarlanǵan halda alıp barıladı.

1. Tálim procesin basqarıw ózgesheligi tiykarında : bunda ǵárezsiz - individual tálim alıwshına oqıtıwshı - baslıq úzliksiz máslahát berip turadı. Tálim alıwshınıń bilimi qadaǵalaw etilip testler, sorawnamalar tiykarında bahalab barıladı.

2. Tálim procesi maqsetke kóre: bul túrde tálim natiyjeliligine erisiwge bolǵan mútajlikten kelip shıqqan halda oqıw processleri tashkil etiledi. Bunda kerekli nátiyjege erisiwde kerek bolatuǵın barlıq processler ǵárezsiz tálim alıwǵa qaratıladı. Aralıqtan oqıtıw processinde iyelenishi kerek bolǵan barlıq maǵlıwmatlar anıq ańlatılıwına erisiw kerek.

3. Aralıqtan oqıtıwdıń oqıtıw mazmunı tiykarında : aralıqtan oqıtıwdı shólkemlestiriwde paydalaniletuǵın tálim resurslarini tańlaw, olardı analiz etiw sıyaqlılarǵa súyene otirip dúziledi. Ǵárezsiz tálim alıwda aralıqtan oqıtıwdıń hár qıylı dárejeleri anıqlap shıǵıladı. Hár bir tálim alıwshınıń ishki shárt - sharayatı hám múmkinshiligi dárejesinden kelip shıqqan halda uyqas keliwshi aralıqtan oqıtıw dárejesi usınıs etiledi.

4. Aralıqtan oqıtıwdı pedagogikalıq texnologiya tiykarında : aralıqtan oqıtıw alıwda studentler ǵárezsiz dóretiwshilik, sanalı iskerlik menen shuǵıllanadılar. Olar ǵárezsiz bilim alıw processinde kerek bolatuǵın pedagogikalıq texnologiyalar, usıllar, qurallardan paydalanǵan halda tálim natiyjeliligine erisiw ushın barlıq múmkinshiliklerdi jumısqa saladı. Kerek bolǵan jaǵdaylarda qosımsha materiallar da járdemshi qural retinde qollanıladı.

5. Aralıqtan oqıtıwdıń shólkemlestiriwde analitik jantasıw : studentlerge berilgen materiallardı olar qaysı dárejede ózlestirlıgin anıqlaw, bul máselege tiyisli barlıq kórsetkishlerdi analiz qılıw tiykarında belgilenedi. Studentlerdiń berilgen materialdı ózlestiriwge izbe-iz, sistemalı, anıq izbe-izlik tiykarında, jetkilikli shárt-shárayatlardı esapqa alǵan halda, jantasıwları názerde tutıladı. Bunda berilgen maǵlıwmatlar elementar tárzde, bólimlerge bolıp uyreniledi hám hár bir bólim boyınsha qadaǵalaw -tekseriw jumısların aparıw jolǵa qóyıladı.

6. Aralıqtan oqıtıwdı shólkemlestiriwde teris baylanıs tiykarında : bul túrde alınǵan maǵlıwmatlar qayta islengen halda tálim alıwshı tárepinen qabıl etiledi yamasa berilgen derekke qaytarıladı. Ulıwma analizler tiykarında belgili juwmaqlar, tushunilmagan maǵlıwmatlar qayta baylanıs tiykarında jónetiledi. Bul basqıshnı ámelge asırıw ushın kompyuter texnologiyalarınan paydalanıw jaqsı nátiyjeler beredi.

7. Aralıqtan oqıtıwdı shólkemlestiriwde baqlaw tiykarında : bunda studentlerdiń iyelegen bilimlerin aralıqtan turıp belgili qadaǵalaw formaları hám usılları járdeminde bahalaw, alınǵan nátiyjelerdi analiz qılıw tiykarında kerekli juwmaqlarǵa keliw, bul nátiyjeler tiykarında aralıqtan oqıtıw programmalarına kerekli ózlestiriwler, jańalıqlar kirgiziw názerde tutıladı.

§ 6. 4. Studentler ózbetinshe jumısın shólkemlestiriw hám monıtoringi

Kadrlar tayarlaw milliy programmasında tereń teoriyalıq hám ámeliy bilimler menen bir qatarda tańlaǵan tarawı boyınsha ǵárezsiz iskerlik kórsete alatuǵın, óz bilimi hám mamanlıǵın ǵárezsiz túrde asırıp baratuǵın, máselege dóretiwshilik yondashgan halda mashqalalı jaǵdaylardı tuwrı anıqlap, analiz etip, jaǵdayǵa tez iykemlese alatuǵın qánigelerdi tayarlaw tiykarǵı wazıypalardan biri retinde belgilengen.

Ekenin aytıw kerek, informaciya hám bilimler sheńberi tez pát penen keńeyip baratırǵan házirgi sharayatta barlıq maǵlıwmatlardı tek sabaq shınıǵıwları waqtında studentlerge jetkiziw qıyın.

Tájiriybeler sonı kórsetedi, student ǵárezsiz túrde shuǵıllansa hám óz ústinde tınımsız islese ǵana bilimlerdi tereń ózlestiriwi múmkin. Studentlerdiń tiykarǵı bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybeleri ǵárezsiz tálim processindegine qáliplesedi, ǵárezsiz iskerlik kórsetiw qábileti rawajlanadı hám olarda dóretiwshilik islewge qızıǵıwshılıq payda boladı.

Sol sebepli studentlerdiń ǵárezsiz tálim alıwların joybarlaw, shólkemlestiriw hám onıń ushın barlıq zárúrli shárt-shárayatlardı jaratıw, sabaq shınıǵıwlarında studentlerdi oqıtıw menen bir qatarda olardı kóbirek oqıwǵa úyretiw, bilim alıw jolların kórsetiw, ǵárezsiz tálim alıw ushın jollanba beriw joqarı tálim shólkeminiń tiykarǵı wazıypalarınan biri esaplanadı.

Student ózbetinshe jumısı (TMI) - arnawlı bir pánnen oqıw programmasında belgilengen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybediń belgili bir bólegin student tárepinen pán oqıtıwshı máslaháti hám usınısları tiykarında auditoriya hám auditoriyadan sırtda ózlestiriliwine jóneltirilgen sistemalı iskerlik bolıp tabıladı.

Oqıwdıń baslanǵısh basqıshlarında TMIni shólkemlestiriw bir qatar wazıypalar menen baylanıslı. Ásirese, birinshi kurs studentleriniń tálimdiń náwbettegi túri - joqarı tálim talaplarına iykemlesiwi qıyın keshedi. Shunki olar tálim alıw processinde óz ǵárezsiz xızmetlerin shólkemlestiriwdi derlik biliwmeydi. Maǵlıwmatlardı qaysı derekten, qanday etip tabıw, olardı analiz qılıw hám zárúrlerin ajıratıp alıp tártipke salıw, konspektlestiriw, óz pikirin anıq hám jaqtı ańlatıw, óz waqıtların tuwrı bólistiriw, sonıń menen birge, intellektual hám fizikalıq múmkinshiliklerin tuwrı bahalaw olar ushın úlken mashqala boladı. Eń tiykarǵısı, olar ǵárezsiz tálim alıwǵa ruhan tayın bolıwmaydı.

Sol sebepli hár bir professor -oqıtıwshı daslep studentte óz qábileti hám intellektual múmkinshiliklerine isenim oyatıwı, olardı taqat menen, basqıshpa-basqısh ǵárezsiz bilim alıwdı tuwrı shólkemlestiriwge uyretip barıwı kerek boladı. Studentler tárepinen ǵárezsiz túrde ózlestiriletuǵın bilim hám kónlikpelerdiń kurstan -kursqa quramalılasıp, keńeyip barıwın esapqa alǵan halda olardıń ǵayratkorligi hám rolin asırıp barıw zárúr. Sonda ǵárezsiz tálimge ko'nika baslaǵan student tek oqıtıwshı tárepinen belgilep berilgen islerdi atqaribgina qalmay, óziniń mútajligi, qızıǵıwshılıqı hám qábiletine qaray, ózi zárúr dep esaplaǵan qosımsha bilimlerdi de ǵárezsiz túrde tańlap ózlestiriwge úyrenip baradı.

Studentler ózbetinshe jumısların joybarlawda tómendegi tárepler itibarǵa alınıwı kerek :

oqıw basqıshı ;

arnawlı bir pánniń ayriqsha ózgesheligi hám ózlestiriw degi qıyınshılıq dárejesi;

studenttiń qábileti hám de teoriyalıq hám ámeliy tayarlıq dárejesi (tayansh bilimi);

pánniń informaciya dárekleri menen támiyinlengenlik dárejesi;

studenttiń informaciya dárekleri menen isley alıw dárejesi.

Ózbetinshe jumıs ushın beriletuǵın tapsırmalardıń forması hám kolemi, qıyınshılıq dárejesi semestrden-semestrge kónlikpeler payda bolıwına muwapıq túrde ózgerip, asıp barıwı kerek. Yaǵnıy, studentlerdiń tapsırmalardı orınlaw daǵı ǵárezsizligi dárejesin az-azdan asırıp, olardı tapsırmalardı orınlawǵa sistemalı hám dóretiwshilik jantasıwǵa uyretip barıw kerek boladı.

TMIni shólkemlestiriwde studenttiń akademikalıq ózlestiriw dárejesi hám qábiletin esapqa alǵan halda tómendegi sırtqı kórinislerden paydalanıw múmkin:

pánniń ayırım temaların oqıw ádebiyatları járdeminde ǵárezsiz ózlestiriw, oqıw dárekleri menen islew;

ámeliy hám laboratoriya shınıǵıwlarına tayarlıq kórip keliw;

belgili tema boyınsha referat tayarlaw ;

kurs jumısı (joybarları ) ni orınlaw ;

pitkeriw qaniygelik jumısı hám magistrlıq dissertatsiyası ushın materiallar toplaw ;

esap -kitap hám grafik jumısların orınlaw ;

maket, model hám shıǵarmalar ústinde islew;

ámeliyat daǵı ámeldegi mashqalanıń sheshimin tabıw, test, tartıslı sorawlar hám tapsırmalar tayarlaw ;

ilimiy maqala, tezisler hám lekciya tayarlaw ;

ámeliy mazmundagi standart bolmaǵan máselelerdi sheshiw hám dóretiwshilik islew;

úy wazıypaların orınlaw hám basqalar ;

Pán ózgeshelikinen kelip shıqqan halda studentlerge ózbetinshe jumıs ushın basqa sırtqı kórinisler degi wazıypalar da tapsırılıwı múmkin. Studentlerge qaysı túrdegi tapsırmalardı beriw kerekligi kafedra tárepinen belgilenedi. Tapsırmalar puqta oylap islep shıǵılǵan hám belgili maqsetke jóneltirilgen bolıp, studentlerdiń auditoriya shınıǵıwlarında alǵan bilimlerin bekkemlew, tereńlestiriw, keńeytiw hám toltırıwǵa xizmet etiwi kerek.

Temanı ǵárezsiz ózlestiriw. Pániń ózgesheligi, studentlerdiń bilim dárejesi hám qábiletine qaray jumısshı oqıw programmasına kiritilgen bólek temalar studentlerge ǵárezsiz túrde ózlestiriw ushın tapsırıladı. Bunda temanıń tiykarǵı mazmunın ańlatıw hám ashıp beriwge xızmet etetuǵın tayansh sóz dizbegiler, temanı sistemalı bayanlawǵa xızmet etetuǵın sorawlarǵa itibar qaratıw, tiykarǵı ádebiyatlar hám informaciya dáreklerin kórsetiw kerek.

Tapsırmanı orınlaw processinde studentler ǵárezsiz túrde oqıw ádebiyatlarınan paydalanıp bul temanı konspektlashtiradilar, tayansh sóz dizbegilerdiń mánisin seze otirip temaǵa tiyisli sorawlarǵa juwap tayarlaydilar. Zárúr jaǵdaylarda (ózlestiriw qıyın bolsa, sorawlar payda bolsa, ádebiyatlar jetispese, temanı sistemalı ayta almasa hám t.b. ) oqıtıwshınan máslahátlar aladılar.

Ǵárezsiz ózlestirilgen tema boyınsha tayarlanǵan tekst kafedrada qorǵaw etiledi.

Referat tayarlaw. Studentke qıyınshılıq dárejesi onıń jeke múmkinshilikleri, qábileti hám bilim dárejesine muwapıq bolǵan qandayda bir tema boyınsha referat tayarlaw tapsırıladı. Bunda student tiykarǵı ádebiyatlardan tısqarı qosımsha ádebiyatlardan (monografiyalar, ilimiy, stilistik maqalalar, Internetten alınǵan maǵlıwmatlar, elektron kitapxana materialları hám t.b. ) paydalanıp materiallar yig'adi, analiz etedi, sistemaǵa saladı hám tema boyınsha múmkinshilik dárejesinde tolıq, keń sıpatlama beriwge háreket etedi. Zárúr jaǵdaylarda oqıtıwshınan máslahát hám kórsetpeler aladı. Juwmaqlanǵan referat kafedrada ekspertler qatnasıwında qorǵaw etiledi.

Kórgezbeli qurallar tayarlaw. Studentke arnawlı bir temanı bayanlaw hám jaqsılaw ózlestiriw ushın járdem beretuǵın kórgezbeli materiallar (kesteler, sızılmalar, súwretler, kartalar, maketlar, modeller, grafiklar, úlgiler, muzıkalıq dóretpe, kishi shıǵarma hám t.b. ) tayarlaw tapsırıladı. Tema oqıtıwshı tárepinen anıqlanıp, studentke belgili kórsetpeler, jol-jobalar beriledi. Kórgezbeli qurallardıń muǵdarı, forması hám mazmunı student tárepinen ǵárezsiz saylanadı. Bunday wazıypanı bir tema boyınsha bir neshe studentke tapsırıw da múmkin.

Student kórgezbeli materiallardan paydalanıw boyınsha jazba túrde usınıslar tayarlaydı hám kafedrada qorǵaw etedi.

Tema boyınsha testler, tartıslı sorawlar hám tapsırmalar tayarlaw. Studentke arnawlı bir tema boyınsha testler, qıyınshılıq dárejesi hár túrlı bolǵan máseleler hám tapsırmalar, tartısqa tiykar bolatuǵın sorawlar dúziw tapsırıladı.

Bunda oqıtıwshı tárepinen studentke testke qoyılatuǵın talaplar jáne onı dúziw nızam -qaǵıydaları, qanday maqset názerde tutilayotganligi, mashqalalı sorawlar dúziwde temanıń tartıslı momentlerin qanday ajıratıw kerekligi, tapsırmalardı dúziw usılları boyınsha jol-joba beriledi. Konsul'tatsiya payıtlarında orınlanǵan islerdiń qoyılǵan wazıypa hám talaplarǵa juwap beriw dárejesi qadaǵalaw etiledi (qayta islep keliw, anıqlawtırıw yamasa toltırıw usınıs etiliwi múmkin).

Ilimiy maqala, tezisler hám lekciyalar tayarlaw. Studentke qandayda bir tema boyınsha (temanı studenttiń ózi tańlawı da múmkin) ilimiy (referativ) xarakterde maqala, tezis yamasa lekciya tayarlaw tapsırılıwı múmkin. Bunda student oqıw ádebiyatları, ilimiy-izertlew jumısları, dissertatsiyalar, maqala hám monografiyalar hám de taǵı basqa informaciya dáreklerinen temaǵa tiyisli materiallar toplaydı, analiz etedi, zárúrlerin ajıratıp alıp, tártipke saladı, jeke tájiriybesi hám bilimi, ilimiy nátiyjelerine tiykarlanǵan halda qosımshalar, túsindirmeler kiritedi, óz kóz qarasın aytadı hám tiykarlaydı. Bunda student oqıtıwshı menen sheriklikte isleydi.

Tayarlanǵan maqala, tezis yamasa lekciya kafedrada qorǵaw etiledi.

Ámeliy mazmundagi standart bolmaǵan máselelerdi sheshiw hám dóretiwshilik islew. Bir tema yamasa bólim boyınsha standart bolmaǵan, bólek jantasıw talap etiletuǵın, teoriyalıq áhmiyetke iye bolǵan ámeliy tapsırmalar, dóretiwshilik jantasıw talap etiletuǵın ilimiy-dóretiwshilik wazıypalar, modeller, maketlar, úlgiler jaratıw wazıypası tapsırılıwı múmkin. Ámeliy tapsırmalar máseleni sheshiwdiń optimal variantların izlewge hám tabıwǵa qaratılǵan bolıwı kerek.

Studenttiń qızıǵıwshılıq hám qábiletine qaray, oǵan ilimiy xarakter degi tapsırmalar beriw, oqıtıwshı menen sheriklikte ilimiy maqalalar tayarlaw hám baspadan shıǵartırıw múmkin.

Studentler ózbetinshe jumısın nátiyjeli shólkemlestiriwde:

sistemalı jantasıw ;

barlıq basqıshların muwapıqlastırıw hám ajıralmaslastırıw ;

atqarılıwı ústinen qatań qadaǵalaw ornatıw ;

shólkemlestiriw hám baqlaw mexanizmlerin rawajlanıwlashtirib barıw zárúr.

Ózbetinshe jumıs tapsırmaları tabıslı juwmaqlanıwı ushın tómendegi talaplar atqarılıwı kerek:

maqset (bilimdi bekkemlew, jańa bilimlerdi ózlestiriw, dóretiwshilik aktivlikti asırıw, ámeliy kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi qáliplestiriw hám t.b. ), anıq tıykarlanıwı ;

wazıypa hám tapsırmalardıń anıq-ayqın belgileniwi;

tapsırmalardı orınlaw algoritmı hám metodlarınan studentlerdiń jetkilikli dárejede xabarlı bolıwı ;

máslahát hám basqa járdem túrleriniń tuwrı belgileniwi (jollanba hám kórsetpe beriw, temanıń mazmunı hám mánisin túsindiriw, mashqalalı tapsırmalardı orınlaw usılları boyınsha túsinik beriw, ayırım mashqalalı momentlerdi birgeliqda sheshiw hám t.b. );

esabat forması hám bahalaw kriteryaın anıq belgilew;

qadaǵalaw waqıtı, forması hám túrlerin anıq belgilep alıw (ámeliy seminar, laboratoriya shınıǵıwları, konsul'tatsiya ushın yamasa qadaǵalaw ushın arnawlı ajıratılǵan waqıt; lekciya yamasa referat teksti, orınlanǵan tapsırmalar dápteri, qadaǵalaw jumısları, úy wazıypası dápteri, kurs jumısları, test, maqala, standart bolmaǵan tapsırmalar, sorawlar, maqala, kórgezbeli úskeneler hám dóretiwshilik jumıslar ; soraw -juwap, orınlanǵan jumıs mazmunı hám mánisin túsintirip beriw hám t.b. ).

Studentler ózbetinshe jumısın shártli túrde ekige ajıratıw múmkin:

1) auditoriyada ámelge asırilatuǵın TMIlari. Ótilgen temanı qayta islew, keńeytiw hám bekkemlewge tiyisli tapsırmalar atqarıladı ;

2) auditoriyadan sırtda ámelge asırilatuǵın TMIlari. Oqıw programması daǵı ayırım temalardı ǵárezsiz halda ózlestiriw, uyge berilgen wazıypalardı orınlaw, ámeliy hám laboratoriya jumıslarına tayarlıq kórip keliw, dóretiwshilik hám ilimiy-izertlew xarakterindegi jumıslar hám t.b.

Birinshi tur jumısları studentlerdiń teoriyalıq hám ámeliy bilimlerin ózlestirip barıw dárejesi, ámeliy shınıǵıwlarǵa (ámeliyat, laboratoriya sabaqları ) tayarlıq dárejesi hám úy wazıypalarınıń atqarılıw sapasın tekseriw maqsetinde, ádetde, qadaǵalaw jumısları alıw, soraw -juwap, sáwbet, tartıs, ámeliy tapsırmalardı atqartirib kóriw hám t.b. usıllarda tiykarınan ámeliyat sabaqlarında qadaǵalaw (ámeldegi qadaǵalaw ) etiledi.

Ámeldegi qadaǵalawda studenttiń sabaq waqtında ótilgen materiallardı ózlestiriw hám uyge berilgen tapsırmalardı orınlaw daǵı aktivligi, orınlaw dárejesi hám ózlestiriw dárejesi itibarǵa alınadı.

Ekinshi tur jumıslar pánniń jumısshı oqıw programmasında auditoriyadan sırtda ózlestiriliwi belgilengen tema boyınsha maǵlıwmat hám informaciyalardı ǵárezsiz túrde ızlep tabıw, analiz qılıw, konspektlestiriw hám ózlestiriw, dóretiwshilik jantasıwdı talap etetuǵın ámeliy tapsırmalardı orınlaw kórinisinde ámelge asıriladı. Bul túrdegi islerdi orınlaw procesi hám ózlestiriw sapasınıń qadaǵalawı sabaqtan tısqarı payıtlarda, arnawlı belgelengen konsul'tatsiya saatlarında ámelge asıriladı.