1-tema. Tálim menejmenti páni ha`m onıń ayriqshalıqları. Jobasi

10-Leksiya: Tálim menejmentin oqıtıw processinde informaciya texnologiyalarınan paydalanıw.

JOBASI:

1. 
   Tálimde informacion-kommunikaciya texnologiyaları.
   
2. 
   Qánigelik pánlerin oqıtıwda informacion-kommunikasiya texnologiyalarınan paydalanıw metodikası.
   
3. 
   Prezentaciya, elektron sabaqlıq jaratıw texnologiyası.
   
4. 
   Aralıqtan oqıtıwdı shólkemlestiriw metodikası.
   
5. 
   Onlayn lekciyalar, oflayn máslahátlardı shólkemlestiriw
   

Házirgi kúnde kompyuter bilimlerine ıyelew zaman talabına aylandı, buǵan sebep kompyuter sawatlı adamlıǵına iye bolǵan kadrlarǵa bolǵan talaptıń kúnden-kunga artıp baratırǵanlıǵı bolıp tabıladı. Sol kózqarastan qaraǵanda, oqıtıwdıń túrli formalarında - teoriyalıq, ámeliy, seminar hám basqa shınıǵıwlarda zamanagóy kompyuter programmaları múmkinshiliklerinen paydalanıw XXI ásir “texnika dáwiri” talabına juwap beriwi zárúr. Usınıń sebepinen de studentlerdiń ǵárezsiz bilim alıwı hám ózlestiriw dárejelerin anıqlawda kompyuterden oqıtıwdıń texnikalıq quralı retinde paydalanıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.

Tálim processinde oqıtılatuǵın túrli pánlerde kompyuterden keń hám nátiyjeli paydalanıw ushın oqıw teoriyalıq hám ámeliy programmalar sisteması jaratılıp atır. Biziń pikirimizcha, ǵárezsiz tálim shınıǵıwların shólkemlestiriwde tiykarǵı itibardı ámeliy tapsırmalardı orınlawǵa qaratıw maqsetke muwapıq. Shunki, studentlerde kompyuter jáne onıń ámeliy programmaları menen isley alıw mamanlıǵın asırıwǵa itibar búgingi kúnniń aktual máselelerinen biri esaplanadı. Studentlerdiń zamanagóy informaciya hám kommunikatsiya quralları menen isley alıw ilmiy tájriybelerin iyelewleri, dúnyada bolıp atırǵan waqıya-qubılıslardan xabarlı bolıwlarında, óz bilim dárejelerin jáne de boyitib barıwlarında Internet tarmaǵı menen isley alıw ilmiy tájriybelerin iyelewgen bolıwları zárúrli esaplanadı.

Álbette, studentlerdiń ǵárezsiz bilim alıwın jolǵa qoyıw nátiyjesinde sabaq procesi natiyjeliligin asırıw hám tálim sapasın kóteriw oqıtıwshınıń tiykarǵı vaziflaridan biri esaplanıp, onıń tálim beriw procesin tuwrı tashkil eta alıwına baylanıslı. Eger student ushın barlıq jetkilikli sharayatlar - oqıw materialları, kompyuter texnikası, avtomatlastırılgan programmalar sıyaqlılar bolsayu, odan paydalanıw jaqsı jolǵa qoyılmaǵan, oqıw procesi tuwrı tashkil etilmegen bolsa, joqarı nátiyjege erisip bolmaydı. Hár qanday jaǵdayda da oqıtıwshı hám studenttiń óz-ara munasábetleri zárúrli orın iyeleydi.

Studentlerdiń pánlerden ǵárezsiz tálimin shólkemlestiriw hám olardıń ǵárezsiz bilim alıwları ushın daslep, olardıń pedagogikalıq -psixologiyalıq qásiyetlerin esapqa alıw zárúr. Ǵárezsiz tálimdi shólkemlestiriwde kompyuter texnologiyasınan foydlanishni ámelge asırıw ushın aldın quidagi islerdi orınlaw zárúr:

Tema daǵı tiykarǵı túsiniklerdiń ózlestirilish sapasın bahalaw kriteryaın islep shıǵıw.

Tema daǵı tiykarǵı túsiniklerdiń studentler tárepinen ǵárezsiz ózlestiriwleri ushın arnawlı kompyuter programmaların islep shıǵıw.

Studentlerdiń pánnen ǵárezsiz bilim alıwına zárúr, kerekli kompyuter úskenelerin tayarlaw.

Joqarı oqıw orınlarınıń oqıw -tárbiya processinde studentlerdiń ózlestiriw dárejelerine uyqas túrde bilimlerdi iyelewinde zamanagóy kompyuter programmasınan paydalanıwdıń nátiyjeli jolların ızlep tabıw.

Studentler ózbetinshe jumıs tapsırmaların tayarlawda, orınlawda tómendegilerge ámel etiwleri kerek:

lekciya shınıǵıwına tiyisli ǵárezsiz tálim tapsırmaların tańlawda olardıń auditoriyada uyreniletuǵın temalar menen tıǵız baylanıslılıǵın támiyinlew;

úyde ǵárezsiz túrde uyreniletuǵın temalardıń hám úyreniliwi kerek bolǵan tiykarǵı sorawlardıń anıq aytılıwına erisiw;

ámeliy shınıǵıwlar tapsırmaların úyrenilip atırǵan teoriyalıq oqıw materialları menen proporcional bolıwın esapqa alıw ;

ámeliy islerdi, ózbetinshe jumıslardı orınlawǵa tiyisli ámeldegi metodikalıq islenbeler jaratılǵanlıǵın esapqa alıw ;

ǵárezsiz túrde yechilishi kerek bolǵan mısal hám máselelerdiń anıq dizimin dúziw;

ózbetinshe jumıs tapsırmalarınıń informaciya támiynatı, atap aytqanda ádebiyatlar dizimi, betlari kórsetilgen halda, elektron oqıw qóllanbalar hám Internet adresi kórsetiliwine erisiw hám t.b.

Sol orında Internet haqqında qısqa maǵlıwmat berip ketmekshi edim, Internet - bul kóplegen tarmaqlardı birlestira alıwshı hám dúnya jámiyetshiligine kirisiw múmkinshiligin beretuǵın tarmaq bolıp tabıladı. Házirde Internetten tek ǵana fayllar hám elektron pochta xabarların uzatıwda paydalanibgina qalmastan, bálki túrli kórinistegi informaciya resurslarini tarmaqta qıdırıw hám olardan paydalanıwda da isletilip atır. Internettiń múmkinshiliklerinen taǵı biri bul elektron pochta bolıp tabıladı.

Elektron pochta - bul qaǵazsız pochta bolıp, óziniń operativligi menen ajralıp turadı hám tazadan -jańa informaciya xızmetlerin paydalanıwshılarǵa usınıs etedi. Ekenin aytıw kerek, házirde Internette kóplegen qıdırıw sistemaları bar. Bularǵa mail. ru, rambler. ru, google. ru, google. uz, narod. ru yahoo. com hám basqa qıdırıw sistemaların kirgiziw múmkin. Tapsırmanı orınlaw ushın olardan biri mail. ru de kerekli maǵlıwmatlar ústinde qıdırıw jumısların orınlaw, elektron pochta hám ol arqalı maǵlıwmat jıberiw sıyaqlı jumıslar atqarıladı.

Internet Explorer brauzer programmasın jumısqa túsiriw ushın “Jumısshı stol” dagi programma belgisi yamasa “Programmi” bólimindegi programmalar dizimindegi programma atı ústinde tıshqansha tuymesi basıladı. Nátiyjede brauzer programması áynegi hám kópshilik jaǵdaylarda mail. ru qıdırıw sisteması áynegi payda boladı.

“Ózbekstan tábiy geografiyası” pánine tiyisli kerekli materiallar qıdırıw kerek bolsa, programma aynası daǵı “Poisk” bólimine “Geografiya” sózi kiritiledi hám “Nayti” yamasa Enter tuymesi basıladı. Nátiyjede student izlayotgan tekst boyınsha saytlar izbe-izligi payda boladı.

Bul saytlardan kereklisin tańlaw arqalı odaǵı maǵlıwmatlardı kórip shıǵıw múmkin. Kerekli maǵlıwmattı tolıqlıǵınsha yamasa bólekan alıw ushın áwele maǵlıwmatlar belgilenedi hám tıshqansha oń tuymesin basqan halda kontekstli menyudan “Kopirovat'” buyrıǵı tańlanıp, keyin Word programması jumısqa túsirilip, onıń jumısshı salasında taǵı kontekstli menyudan “Vstavit'” buyrıǵı saylanadı. Nátiyjede belgilengen tekst nusqası Word programmasında kórinetuǵın boladı. Sol sıyaqlı bir neshe sayt daǵı maǵlıwmatlardı alıw múmkin. Kerekli maǵlıwmatlardı alıwda álbette sayt atı menen birge alıw zárúr. Onıń ushın sayttı tańlaw nátiyjesinde payda bolǵan maǵlıwmat joqarı bóleginde “Adres” bólimindegi sayt atı nusqasın alıw hám alınǵan maǵlıwmattıń joqarı bólegine jaylastırıw kerek. Usınıń menen birge yadqa saqlawdı esten shıǵarmaw kerek

Eger studentke qıdırılıwı kerek bolǵan maǵlıwmat sayt atı aldınan belgili bolsa, onı qıdırıw ushın Internet Explorer programmasınıń “Adres” bólimine sayt atınıń kirgiziw jetkilikli.

Qıdırıw sistemalarında kerekli maǵlıwmatlardı qıdırıwdı kóbirek orıs, ingliz tillerinde ámelge asırǵan maqul, sebebi ózbek tilinde qıdırılıp atırǵan maǵlıwmatlar bazası kem.

Sol kózqarastan qaraǵanda, studenttiń biliw iskerligi, yaǵnıy qábileti onıń intellektual rawajlanıw dárejesi menen olshenedi. Biliw qábiletin anıqlaytuǵın kriteryaǵa ózlestiriw tezligi, oylawlaw procesi mayısqaqlıǵı hám oylawdıń anıq komponentleri kiredi. Biliw túsinigi ulıwma halda intellektual qábiletler túsinigine mánisi tárepinen jaqın bolıp tabıladı. Ulıwma intellektual qábilet studenttiń oqıw iskerliginde talap etiletuǵın barlıq qábiletler kompleksin ózinde sáwlelengenlestiredi. Buǵan studenttiń oqıw materialın yadında saqlap qalıw, dóretiwshilik pikirlew, logikalıq ámeller orınlaw qábileti sıyaqlılar kiredi. Bul qábiletler psixologiyada túrli klasslarǵa ajratıladı hám hár túrlı aytinadi.

Studentlerdiń oqıw ilmiy tájriybeleri oqıw materialları menen ózbetinshe islew processinde payda boladı. Basqasha aytqanda, oqıw ilmiy tájriybeleri oqıw materialın qabıllaw, qayta islew, onıń zárúrli táreplerin ajıratıw, jańa ózlestirgen bilimlerdi aldınǵıları menen bólew, oqıw bilimlerin ulıwmalastırıw, tákirarlaw hám olardı ámelde nátiyjeni ámelde qollanıw etken halda máseleler sheshiwde iyelenipdi. Sonday etip, oqıw ilmiy tájriybeleri studentlerdiń tálim processindegi barlıq oqıw -biliw xızmetleri menen baylanıslı.

Oqıw jumıslarınıń hár qanday forması oqıw -ilmiy tájriybe talap etedi, mısalı, oqıtıwshı lekciyasın esitiw, ámeliy tapsırmalardı orınlaw, test tapsırmaları menen islew, ózbetinshe islew ilmiy tájriybesi sıyaqlılar. Studentlerdiń pánnen ǵárezsiz bilim alıwları processinde birinshi náwbette ózbetinshe islew ilmiy tájriybesi talap etiledi. Bunday ilmiy tájriybe oqıw materialları menen ózbetinshe islew processinde payda boladı. Basqasha aytqanda, oqıw ilmiy tájriybeleri oqıw materialın qabıllaw, qayta islew, onıń zárúrli táreplerin ajıratıw, jańa ózlestirgen bilimlerdi aldınǵıları menen bólew, oqıw bilimlerin ulıwmalastırıw, tákirarlaw hám olardı ámelde nátiyjeni ámelde qollanıw etken halda máseleler sheshiwde iyelenipdi.

Kompyuter texnologiyaları tiykarında “Ózbekstan tábiy geografiyası” oqıw páninen tayarlanatuǵın programmalıq didaktik kompleks qaysı pán baǵdarı studenti bolıwınan qaramastan uyreniwshilerge pánni ǵárezsiz ózlestiriwlerinde, bilim dárejelerin ózleri anıqlap barıwlarında zárúrli áhmiyetke iye boladı. Bul bolsa studentlerde pánge, óz Watanı tariyxına, siyasiy-ekonomikalıq-sociallıq geografiyasına qızıǵıwshılıq oyatadı, bilimlerdi qabıllaw, túsiniw, ózlestiriw hám bekkemlew, jaqsı eslep qalıw, ámelde qóllaw ilmiy tájriybe hám kónlikpelerin payda etedi.

Elektron qóllanbalar (programmalıq -didaktik kompleks) jaratıwdıń

didaktik shárti - pánni oqıtıw ushın, belgilengen maqset hám wazıypadan kelip shıqqan halda onıń mazmunın tańlap alıw, pánni ózlestiriw ushın oqıtıw maqsetine kóre tálim metodları, oqıw quralları hám oqıtıw formaların ajıratıp alıw. Joqarı tálimde úzliksizlikti támiyinlew, áwelembor, pedagogikalıq sistemanıń maqsetine, mazmunına, oqıw procesi dawamında kelinetuǵın unamlı nátiyjege, interaktiv metodlarǵa, kórgezbeli quralǵa, bahalaw formalarına tikkeley baylanıslı. Oqıw procesi dawamında lekciya shınıǵıwların ótiwde kóplegen pedagoglarimiz “Qanday metoddan paydalanıw múmkin?” degen mashqalaǵa dus keliwedi. Kóbinese bul mashqala lekciya metodınan paydalanǵan halda yechiladi. Sabaq processinde tálim metodların tańlaw temanıń mazmunına baylanıslı boladı hám ayriqsha mazmunın bayanlaw taxnologiyasi saylanadı, bunda studentlerdiń psixologiyalıq tayarlıqları, bilimlerdi ózlestiriw hám pikirlew dárejeleri, hár túrlı tálim basqıshı ushın uyqas metodları esapqa alınadı.

Tálim natiyjeliligin asırıw, oqıtıwdıń interaktivligin támiyinlew, studentlerdi motivatsiya qılıw maqsetinde programmalıq didaktik kompleksti jaratıwda :

-oqıw pánlerin oqıtıwdıń ayriqsha táreplerin inabatqa olgish;

- kórgezbelilikni belgili bir tártipte orınlaw ;

-pán oqıw baylanısı tiykarların shólkemlestiriw;

-baylanıs qatnasıwshıları ortasındaǵı óz-ara tikkeley baylanıs baylanıslılıqtı itibarǵa alıw maqsetke saykes bolıp tabıladı.

Elektron lekciya - elektron forma daǵı oqıw materiallarınıń kompleksi bolıp, lekciya teksti, didaktik materiallar, qosımsha maǵlıwmatlar, interaktiv háreketler hám giperhavolalarni ózinde mujassalashtirgan mul'timedili sistema. Joqarı tálimde elektron kórinistegi lekciyalar ushın tómendegi kórinis hám struktura usınıs etiledi: lekciya teması ; lekciyanıń tiykarǵı mazmunın yorituvchi qısqasha annotatsiya ; logikalıq jaqtan pıtken bólimler, temalar ushın lekciya jobası ; teoriyalıq maǵlıwmatlardı tereńrek ózlestiriw múmkinshiligin beretuǵın tiykarǵı hám qosımsha ádebiyatlar dizimi; lekciyanı juwmaqlawshı juwmaq jobası hám juwmaqlar. Elektron forma daǵı lekciya tekstlerdiń ayriqsha qásiyetleri: lekciya mazmunı anıq dúzılıwǵa iye; oqıw materialları bloklarǵa ajıratılǵan ; gipertekstli siltemeler ámeldegi; oqıw materialın tolıqlawısh qurallar, yaǵnıy dawıs, animatsiya, grafikalardan paydalanıladı.

Elektron forma daǵı lekciya tekstleri tiykarınan 3 qıylı formada bolıwı múmkin:

Az waqıt-Line kórinisindegi elektron lekciya ;

Of-Line kórinisindegi elektron lekciya ;

Baspa baspa kórinisindegi lekciya tekstiniń elektron nusqası.

Az waqıt-Line kórinisindegi elektron lekciya - Internet tarmaǵı arqalı elektron lekciyalardıń barlıq múmkinshiliklerin saqlaǵan halda 50 Kb fayldan ibarat kólemdi iyelep studentlerge jetkezip beriledi. Of-Line kórinisindegi elektron lekciya - keys texnologiya sistemasında paydalanıw ushın mólsherlengen, fayl ólshewi inabatqa alınbaydı.

Multimedialı elektron lekciyalarda slaydlar kórgezbesi názerde tutıladı. Bayanatshı slayd járdeminde prezentaciyada jańa temanıń studentler túsiniwleri qıyınlaw bolǵan birpara bilimlerdi tuwri hám vizual tárzde bayanlawı múmkin. Tábiy pánler boyınsha slaydlar jaratıw procesi bir muncha quramalı bolıp, dóretiwshilik jantasıwdı talap etedi hám ulıwma stilistik qaǵıydalarǵa qatań ámel etiwi talap etedi.

Programmalıq didaktik kompleks interaktiv baylanıstı kompyuter járdeminde shólkemlestiriwde tómendegilerdi óz ishine aladı : uyreniwshiniń oqıw iskerligin qáliplestiredi, uyreniwshin oqıw iskerligi dawamında iyelegen bilim dárejesin qadaǵalaw etedi, oqıtıw procesin ámeliy shınıǵıw hám ǵárezsiz tálim retinde qáliplestiredi, lekciya tekstleri boyınsha kerekli qosımsha maǵlıwmatlardı tawıp, analiz etip, óz ústinde ózbetinshe islewge múmkinshilik jaratadı.

Juwmaq etip aytqanda, zamanagóy informaciya texnologiyalarınan tálim-tárbiya processinde paydalanıw nátiyjesinde studentler pán boyınsha ǵárezsiz bilim alıwǵa, dóretiwshilik izertlewge erisediler, oqıtıwshı bolsa óz gezeginde pán boyınsha tayarlaǵan didaktik materiallardıń elektron variantın waqıtında jańalap, ilimiy, dóretiwshilik yondashgan halda sabaǵında ónimli, nátiyjeli foydlanshga háreket etedi.