1-tema. Psixofiziologiya predmeti hám waziypalari

Kapillyarlar menen to‘qimalat araliq suyiqliqlar arasindagi eritpeler
Almasiwinin’ mexanizmlari
Almasiw mexanizmlerinde eki ta’replem diffuziya mexanizmi ju’da’ ahmiyetli roldi atqaradi. Kapillyarlardan ha’m kapillyarlarg’a kiretug’in molekulalar sani shamalap bir turli. Diffuziya tezligi organizmnin’ uliwma almasiw ju’zesinen 60 l/minutqa jaqin , yamasa 85.000 l. 1 sutkada.
Kapillyarlar diywalinan mayda molekulalar O₂ ha’m SO₂ erkin o’tedi. U’lken molekulalar penatsitoz arqali o’tedi . Almasiwdi ta’minleytug’in II mexanizm teoriyasina qarap kapillyar arterial ta’repinen filtrlengen reabsorbsiyalang’an suyiqliqlar ko’lemi arasinda dinamik salmaqliq saqlanadi. Bul salmaqliq buzilg’anda tamirlar ishindegi suyiqliq ko’lemi menen kletkalar araliq suyiqliqlar ko’lemi qaytadan u’lestiriledi. Bul jag’day ju’rek ha’m qan tamirlar sistemesi funksiyalarina ta’sir etiwi mumkin.
Kapillyarlarda filtratsiya ha’m reabsorbsiya tezliginin’ intensivligi to’mendegi parametrlerge baylanisli.

1. 
   Kapillyarlardag’i gidrostatik basimg’a R_gk
   
2. 
   To‘qimalardin’ gidrostatik basimina R_gt
   
3. 
   Kapillyarlarda plazmanin’ onkotik basimiga R_ok
   
4. 
   To‘qima suyiqliginin’ onkotik basimina R_ot
   

R_GK ha’m R_OT ta’sirinde suyiqliq kapillyarlardan to‘qimaga shig’adi.
R_GT R_OK ta’sirinde suyiqliq to‘qimalardan kapillyarlarg’a kiredi venoz ta’repten.
Sonday qilip 1¹ filtrlengen suyiqliqti mug’darin to’mendegi formula arqali aniqlaw mumkin.
V=(R_GK + R_OT – R_GT – R_OK) ^. K
Egerde V unamli bolsa filtratsiya ha’diysesi ju’z beredi, egerde unamsiz bolsa – reabsorbsiya. Filtratsiyanin’ ortasha tezligi ha’mme kapillyarlarda ortasha 14 ml/1 min. yamasa 20 l sutkada, reabsorbsiya ese shamalap 12,5 l/min. yamasa 18 l sutkada. Limfa qan tamirlarinan sutkasina 2 l suyiqliq ag’adi.
A’hmiyetli roldi kapillyarlardagi gidrostatik basim oynaydi.
R_GK asirilsa - filtratsiya asadi, kemeyse – reabsorbsiya.
Bul protsesslardi o’z-ara mu’na’sibetin biliw filtratsiya ha’m reabsorbsiyani kapillyarlarda ko’beyiw ha’m kemeyiw mexanizmlarinin’ islewine ja’rdem beredi. Bul organizmnin’ ha’r tu’rli jag’daylarina baylanisli .
Misali filtratsiyanin’ ko’beyiwi.
A/B ko’terilgende , muskiller hareketlengende, rezistiv tanirlar ken’eygen, qan ko’lemi ko’beygende, venoz basim ko’terilgende, R_OK pa’seygende, kapillyarlardin’ o’tkeriwshen’ligi ko’beygende .
Reabsorbsiya ko’beyiwi.
A/B pa’seygende, qan joyitqanda , R_OP ko’beygende , rezistiv tamirlar tarayg’anda.
Interstitsial bulshiq kem sozilg’anliqqa iye bolg’ani ushin suyiqliq toqimada ko’p jiynalmaydi, jiynalg’anda ha’m limfatik tamir arqali tez shig’ariladi. Usi waqitta bosliqtan belok ham shig’ariladi, bunin’ natiyjesinde R_OT kemeyedi ha’m filtratsiya kemeyedi. Tamirlar ishindegi suyiqliq ko’lemi menen toqimalar-ara suyiqliq normasi saqlanadi.