1-tema. Matematika tariyxınıń maqset hám wazıypaları, matematikanı rawajlandırıwshı kúshler hám onıń basqa pánler menen baylanısı. Matematika tariyxınıń tiykarǵı dáwirleri

Matematikanıń payda bolıwı.
Predmetlerdi sanaw mádeniyatınıń eń ertedegi 
rawajlanaw basqıshlarında natural sanlar arifmetikasınıń eń ápiwayı tusiniklerin 
payda etti. Islep shıǵılǵan yadtan esaplaw sisteması tiykarında ǵana esaplawdıń 
jazba sistemaları payda boldı hám kem-kemnen natural sanlar ústinde 4 
arifmetikalıq ámellerdi orınlaw usılshları islep shıǵıladı. ólshew talapları eń 
ápiwayı bólshek sanlardıń atamalarınıń hám belgileniwleriniń payda bolıwına hám 
bólshekler ústinde arifmetikalıq ámellerdi orınlaw usıllarınıń islenip shıǵılıwına 
alıp keldi. Solay etip eń ertedegi matematikalıq ilim bolǵan arifmetikanıń 
dúziliwine kem-kemnen material toplanıp bardı. Maydanlar menen kólemlerdi 
esaplaw, qurılıs texnikasınıń talapları, al keyinirek astronomiyanıń talapları 
geometriyanıń baslamalarınıń rawajlanıwın payda etti. Bul processler kóp 
xalıqlarda belgili dárejede ǵárezsiz hám paralel` túrde ótti. Ilimniń bunnan bılayǵı 
rawajlanıwı ushın ayrıqsha áhmiyetke Egipet penen Vaviloniyadaǵı arifmetikalıq 
hám geometriyalıq bilimlerdiń toplanıwı iye boldı. Vaviloniyada arifmetikalıq 
esaplawlardıń rawajlanǵan texnikası tiykarında algebranıń baslamaları da, al 
astronomiya talaplarına muwapıq, trigonometriyanıń baslamaları payda boldı.
Elementar matematika dáwiri.
Hár qıylı arifmetikalıq esaplawlar usılları, 
maydanlar menen kólemlerdi esaplaw usılları h.t.b. túrindegi úlken konkrekt 
material toplanǵannan keyin ǵana matematika óz aldına ilim retinde kelip shıqtı. 
Arifmetika hám algebraǵa qollanǵanda bul process Vavilonda aq baslandı. Biraqta 
matematikanıń tiykarları sistemalı hám logikalıq izbe-izlikte áyyemgi Greciyada 
salındı. Áyyemgi grekler tárepinen dúzilgen elementar geometriyanıń bayanlanıw 
sisteması 2000 jıl aldın matematikalıq teoriyanı deduktivlik dwúziwdiń úlgisine 

---

aynaldı. Arifmetikadan kem-kemnen sanlar teoriyası ósip shıqtı. Shamalar hám 
ólshewler haqqındaǵı matematikalıq táliymat payda boldı. Haqıyqıy san túsinigin 
qáliplestiriw processi oǵada uzaq waqıttı óz ishine aladı. Sebebi irracional hám 
teris sanlar túsinigi anaǵurlım quramalı matematikalıq abstrakciyalarǵa jatadı, olar 
natural sanlar, bólshekler hám geometriyalıq figuralar túsiniklerine qaraǵanda 
ilimge deyingi ulıwma adamzatlıq tájriybede jetkilikli tirekke iye bolmadı. 
Elemntar matematika periodı matematikalıq qızıǵıwshılıqtıń (izertlewlerdiń) 
salmaq orayı ózgermeli shamalar matematikasına qaray kóshken waqıtta (batıs 
Evropada qu ásirdiń basında) tamamlandı.