1-tema: Kirisiw. Pánniń maqseti, wazıypası hám mazmunı

19-20-tema: Abonent signalızatsiyasi. Ishki stanciyalıq signalızatsiya. Stanciyalararo signalızatsiyalar jumisin u’yreniw.
Stanciyalararo signallaw. RKTning signallaw úskenesi

Signalızatsiya - bul tarmaqtaǵı paydalanıwshılar arasındaǵı jalǵawdı payda etiw, qóllaw hám úziwdi basqarıw ushın kerek bolǵan informaciyalar menen eki tarmaq elementleri arasındaǵı informaciya almasinuvi bolıp tabıladı. Informaciya hám stanciyalararo signalızatsiya bar. Abonent signalızatsiyasi ápiwayı mulojamalardan ibarat : “Men baylanıs alıwdı qáleyman” bildiriwshi háreket mikrotelefon awlaq jergini kóterdi yamasa tuymeni bosdi; akustikalıq signallardı uzatıw ; abonent nomer terdi; ol tergen nomerge xızmet kórsetpeydi yamasa ózgermeytuǵın, ISDN signalızatsiyasi hám taǵı basqalardı bildiriwshi daǵazalardı abonent esitiwi. Bunı User- Networ Interface (UNI) interfeysinde, yaǵnıy abonentti jalǵaw tarmaǵında signalızatsiya desa da boladı. UNI interfeysindegi keń tarqalǵan signalızatsiya nomerin impul'sli teriw hám qo'yi chastotalı teriw DTMF dep atasa boladı. Bul inter feysni zamanagóy mısalı ISDN ni tiykarǵı jalǵaw múmkinshiligi, yaǵnıy 2 V+D = 144 Kbit/s penen. Bunda eki informaciya V kanalǵa ulıwma bolǵan D signal kanal xızmet kórsetedi. Stanciyalararo signalızattsiya, yaǵnıy Netvork -to -Network Interface (NNI) interfeysinde signalızatsiyaga mısal bolıp, eki ajiratilgan kanal boyınsha signalızatsiyasi 2 AKS, “ 6 dan 2” kodlı kóp chastotalı signalızatsiyasi 7 sanlı signalızatsiya sisteması UKS penen№7 hám basqalar esaplanadı. Kanallar kommutatsiyasi menen tarmaqta jalǵaw ornatıwǵa mısal 12. 1 -suwretde ápiwayılashtirib kórsetilgen.

12. 1 - súwret. Jalǵaw ornatıwdı ápiwayılastırılgan stsenariysi.

Stanciyalararo signalızatsiya tarmaǵındaǵı bir neshe túyin hám stanciyalardı jalǵaw ushın kerek. Bunda bir jalǵawdı shólkemlestiriw kóplegen túrli signalızatsiya sistemaları isletiledi. Shaqiriqqa xizmet kórsetiw ushın zárúr bolǵan signalızatsiya informaciyası xalıq aralıq hám milliy tarmaqlardıń túrli túyinler hám stanciyaları ortasında júzlegen signalızatsiya informaciyaların kóshiredi. Kerekli jalǵawdı shólkemlestiriw ilajında qatnasqan elektro mexanik ATS penendıń liniyaviy komplektlari elektro signalları menen almaslıǵi sebepli, “signalızatsiya” sóziniń dáslepki mánisine, házirgine qaraǵanda, sol dáwirde júdá yakin bolǵan. Ulıwma halda stanciyalararo signalızatsiya jalǵanıwdı suwretlab beriwdiń tómendegi aspektorlari menen baylanısqan : birinshiden, stanciya telefon nomerdi yamasa júdá bolmaǵanda kerekli bólegin qabıllawı kerek, sol nomer járdeminde yamasa jalǵaw ótiwi kerek bolǵan kommutatsiya túyinleri hám stanciyaları janjiridan keyingi ATS penenga adres informaciyaın ótkeredi; ekinshiden stanciya kerekli baylanıs kanalın tańlaw kerek hám shınjır daǵı keyingi stanciyaǵa áyne kanday kanaldı tańlaǵan járiyalawı ; úshinshiden stanciyalar udayı tákirarlanatuǵın túrde bul isletilineip atırǵan baylanıs kanalın tekserip turıwı hám aqır-aqıbetde tórtinshiden baylanıs tawısıwı menen kanaldı bosatish kerek. Barlıq basqıshlarda stanciyanıń (túyinleriniń) jumısın kullab turıw ushın olar urtasida uyqas peneninformaciya almasıwı zárúr boladı. Bul almasinuv stanciyalararo signalızatsiya dep ataladı. Zamanagóy stanciyalaraor protokolllar ápiwayı signalızatsiya sistemasınan elege shekemge shekem mámleketimiz ulıwma paydalanıw daǵı telefon tarmog'larida (UFTT) nátiyjeli islep kelip atırlar.

Stanciyalararo signalızatsiya sistemasınıń evolyutsiyasında tómendegi ush basqıshnı ajıratıw múmkin:
— impul'sli signalızatsiya;
— ko'p chastotalı signalızatsiya;
— umumkanal signalızatsiya.
Birinshi eki signalızatsiya túrleri sol kunga qayǵı-uwayım pútkil jaxon UFTT dıń úshten eki bólim ATS penenlarni óz-ara sheriklik quralı bolıp xizmet etip atır. Stanciyalararo signalızatsiya evolyutsiyasınıń aqırǵı úshinshi basqıshı kommutatsiya túyini programmalıq basqarıw kiritiliwi menen bir waqıtta baslanadı. Elektr signalları ketma - ketligidan shólkemlesken signalızatsiya, kóp sanlı telefon kanallarına tiyisli bolǵan maǵlıwmatlardıń arnawlı kanalı boyınsha uzatıw protokolına aylandı, sonnan, atap aytqanda, alǵanda “umum kanal signalızatsiyasi” atı júzege keldi. 7- sanlı umumkanal signalızatsiya sisteması 20 ásirdiń telekommunikatsiya 10 jıllıǵında tolıq túrde sol ǵárezsizlikinen ózgerislerge uyqas penenkeler edi. Olarǵa ISDN tarmaǵınıń júzege keliwi, intellektual tarmaqtıń xızmetlerin kirgiziw, mobil baylanıs xızmetlerin hám taǵı basqalar kiredi. Joqarıda aytılǵanlarǵa tıykarlanıp tómendegi tariyplerdi beriw múmkin. Signalızatsiya - bul tarmaq elementleri ortasında xızmet informaciyası menen almasinuv bolıp, onıń tiykarında tarmaq óziniń abonentlerine kórsetetuǵın húrmetlerine isletiletuǵın jalǵanıwlardı jaratadı, baqlaw hám ońlawdı támiyinleydi. Usınıń menen birge sonı aytıp ótiw kerek, kanallar kommutatsiyasi tarmaǵında (atap aytqanda, telefon tarmaǵı sonday tarmaq bolıp tabıladı) jalǵaw shólkemlestiriwde ishtrok etken tarmaq resursları, baylanıs xızmetinen paydalanıwdıń hámme waqtında olarǵa biriktirilib qóyıladı hám basqa jalǵanıwlarda isletiliwish múmkin emes. Kanallar kommutatsiyali tarmaqlar ushın signalızatsiya sistemaların kórip shıǵamız. Maǵlıwmatlardı uzatıw 70- jıllar basında payda bolǵan edi hám bunda “tınıshlıq” dáwirleri menen aralasıp ketetuǵın qısqa paketler kurinishida paydalanıwshılarǵa informaciya uzatıladı. Bir informaciya aǵımınıń paketleri arasındaǵı pauzalarni basqa informaciya aǵıslarınıń paketlerin uzatıw ushın isletiw múmkin bolǵanlıǵı ushın áyne bir tarmaq resurslarini qandayda bir-bir bir aǵımdı ámeldegi bolıwı dáwirinde, tek oǵan berip qoyıw zárúriyatı joq. Sonday eken, baylanıs xızmetlerin ushın tarmaq «fizia» dep terminn jalǵanıwdı jaratıwdı shárt emes. Bunday tarmaq retinde internet tarmaǵın keltiriw múmkin. Onıń múmkinshiliginiń IP- telefaniya texnologiyasında isletilingen baylanıs tarmaqlarında signalızatsiya sistemasınıń isletiw principlerı. Sol tarmaqtaǵı túyinler hám stanciyalarda shaqiriqqa xizmet kórsetiwdiń kommutatsiya hám basqarıw principlerıge hám de stanciyalararo baylanıstıratuǵın, liniyalarni quraytuǵın texnikalıq qurallarǵa baylanıslı. 12. 2 hám 12. 3-súwretlerde signalızatsiyaning múmkin bolǵan variantları kórsetilgen:
a) tikkeley telefon kanalı boyınsha signalızatsiya;
b) ajıratılǵan signallı kanal (ASK) boyınsha signalızatsiya;
v) 7 sanlı umumkanal signalızatsiyasi;
g) N323 MG CP yamasa SIP túrindegi IP- telefoniya signalızatsiyasi.
Programma menen basqarıwshı cifrlı ATS penenlar payda bo'lgunligiga shekem, barlıq signallar sóylew uzatılǵan trakt boyınsha uzatılar edi. Bul usıl ishki koridorlı signalızatsiya dep júritiledi. (ın- bánt) Telefon kanalı boyınsha ózgermeytuǵın tok, tonal chastotalar tokı, kórinisinde signallar uzatılıwı múmkin. Stanciyalararo jalǵaw liniyalar rawajlanǵan tárepke ASK boyınsha signalızatsiya usılı tarqaldı, sóylesiw kanalı menen sezim etiw, bul usıldıń anglichan Channel associ ated signalıń (CAS) atı menen jaqsı sáwlelendirilgen.

A). Tikkeley telefon kanalı boyınsha signalızatsiya;

B). Ajıratılǵan signallı kanal (ASK) boyınsha signalızatsiya.

12. 2 - súwret. Signalızatsiya.

12.3 - расм. Сигнализация.
A) Umumkanal;
B) IP- telefoniya.
Ajıratılǵan signallı kanallar bolıp, IKM traktınıń 16 waqıt kanalındaǵı málim bıytlar yamasa 3825 Gts penenhám basqa chastotalı sóylesiw sektorınan sırtdaǵı ajıratılǵan chastota kanalı bolıwı múmkin. Lekin qálegen variantda da signalızatsiyaning sóylesiw kanalı menen tikkeley baylanıslı bunday isletiwi stanciyalararo jalǵaw liniyalarni isletiwi natiyjeliligi jetkiliklishe bolmaydı. Shaqiriq túskende kerekli kanallar sóylesiw baslanguncha aldınan barlıq tarmaq boyınsha bánt etiledi. Sóylesiwden aldın bul kanallar arqalı nomer nomerlerin uzatıw hám shaqırılıp atırǵan abonentke shaqiriq signalın uzatadı. Usınıń menen birge túrli bahalarǵa kóre shaqiriqlerdiń 20 - 35% abonent bandligi, tarmaqtıń oǵada zichlanishi yamasa abonent shaqiriqqa juwap bermasligi sebepli sóylesiw menen tawsılmaydı. Sonday etip, paydalı informaciyanı uzatıw ushın isletiliwi múmkin bolǵan kanallar, sonday-aq, túwelanmagan jalǵanıwlarda da signalızatsiya ushın bánt etiledi. Umumkanal stanciyalararo signalızatsiya (12. 3-súwret.) telefon tarmaǵına ústpe-úst jaylasqanday, ulıwma kanallar signalızatsiya tarmaǵı tiykarında ámelge asıriladı. Telefon kanalları tarmaǵından bólek UKS penentarmaǵın signalızatsiya ushın isletiliwi, olardı paydasız bánt etiliwin jónge salıw etedi hám abonentlerge jańa, jáne de rawajlanǵan xızmetler kórsetiliwi múmkinshiliklerin ashadı. Signalızatsiyaning ush principin bar ekenligine tásir kórsetiwshi tiykarǵı faktorlardan biri, ATSlardagi shaqiriqqa xizmet kórsetiwdi basqarıw principi menen baylanıslı ol yamasa bul ATS penenqolaytuǵın signalızatsiya sistemasın óz-ara baylanısı menen shártlanishi menen esaplanadı. Birinshi klass penensignalızatsiya sisteması DQ-ATS menen tikkeley basqarıw principin ámelge asırıwshı signalızatsiya etedi (12. 2-súwret). Ózgermeytuǵın tok menen telefon kanalından signallardı uzatıw gal'vanik, shleyfli yamasa batareyalı usılda ámelge asırılıwı múmkin. Batareyalı usılda signallar a, v yamasa s penensımları boyına ATS penendıń stanciya batareyasın hám teris sım retinde yerni isletip uzatıladı. Ekinshi klass penensignalızatsiya sisteması qurallı basqarıwdı ámelge asırıwshı K-ATS penen (12. 2 b-su'wret) menen signalızatsiyalanadi. Signal informaciyası sóylesiw ótken joldan uzatıladı, lekin stanciya ishinde olar ajratıladı. Bul jerde ózgeriwshen júzimli signalızatsiyani hár túrlı usılların isletiledi.