1-tema: Kirisiw. Pánniń maqseti, wazıypası hám mazmunı

10.3. ORAYLASQAN BASQARIW

Oraylasqan basqariw usilinda barliq stansiya ishin basqariw bir orayliq basqariw qurilmasi OBQ arqali a’melge asiriladi. (10.10-suwret).

Bul basqariw usili kvazielektron ATS isletiledi. BK elektron elementlerde qurilg’an elrktron basqariw mashinasi (EBM) esaplanadi. Ol jazilg’an da’stu’r tiykarinda isleydi.
Oraylasqan basqariw usili a’piwayi. Belgilengen siyimli BQ nin’ islew qabiyletine qoyilg’an talaplardi ekonomikaliq qaniqtiradi. Biraq kerekli isenimlilik, jasawshen’lik, bekkemlik jaratiwda kemshilikler payda boladi. Sebebi BQ nin’ isten shig’iwi ATS ti iske jaramsiz awhalg’a keltiredi. ATS tin’ siyimlig’in asiriw imkaniyati shegaralang’an. Sonin’ushin biratala BQ stansiyanin’ maksimal joybarlaw siyimlig’ina mo’lsherlenip ornatiladi. Bul bolsa kishi siyimliqqa ornatip maksimal siyimliqqa jetkenge shekem BQ esaplaw resurslarinin’ effektiv isletiliwin kemeytiredi ha’m texnika ekonomikaliq ko’rsetkishlerin to’menletedi.
BQ isenimliligin asiriw ushin BQ juplastirilg’an halda isletiledi. Bir BQ tiykarg’i, ekinshisi zapas esaplanadi. Zapas BQ issi zapas boliwi sha’rt, sebebi, tiykarg’i BQ isten shiqqanda apasti iske tu’sirip, da’stu’r jazip mag’liwmatlardi kirgizgenshe ko’p waqit o’tedi. Usi waqit ishinde ATS ti isten toqtatiw kerek. Abonentler baylanis ornatiwdan ayriladi. Sonday bolmaslig’i ushin zapas BQ ham is awhalinda tutiw kerek. Bunday is awhalin jaratiw ushineki islew rejiminen paydalaniladi: sinxron ha’m ju’kleniwdi ajratiw, yag’niy na’wbetpe – na’wbet islew.
Sinxron, yag’niy parallel usilinda islegende ha’r eki BQ bir waqittin’ o’zinde bir mag’liwmatti isleydi ha’m aloing’an na’tiyjeler o’z ara salistiriladi. Eger na’tiyleler birdey bolsa, eki BQ ha’m duris islep atir dep tu’siniledi. Eger na’tiyjelerde pariq bolsa, demek, BQ birewi nasaz awhalda. Eki BQ isten toqtatiladi ha’m o’z-o’zin baqlaw da’sturi iske tu’siriledi. Bunin’ na’tiyjesinde nasaz BQ aniqlanadi. iske jaramli BQ iske tu’siriledi ha’m ol sinxrom rejimde isleydi. Bul awhalda ko’p islew mu’mkin emes. Sonin’ ushin nasaz BQ on’lanadi ha’m iske tu’siriledi ha’m ja’ne sinxrom rejim tiklenedi.

10.10-su’wret. KE – ATS sxemasi.
Na’wbetpe - na’wbet islew usilinda ha’r bir BQ tu’sip atirg’an shaqiriqlarg’a na’wbet penen xizmet ko’rsetedi. Bir BQ isten shiqsa, ekinshi basqariw qurilmasi barliq waziypani o’z moynina aladi.
BQ elektron basqariw mashinasinan, periferiya basqariw qurilmasinan, tisqari qurilmalardan ibarat (10.11-suwret).
EBM protsessorden – Pr, yad qurilmasinan – YQ, kiriw shig’iw baylanis bloki – KSHBB nan ibarat. Protsessor jazilg’an da’stu’r tiykarinda stansiyani basqaradi. YQ da islew da’stu’r ha’m obyekt awhallari, liniyalar stansiya mag’liwmatlari saqlanadi. Kiriw-shig’iw baylanis bloki PBK ha’m MBK arasinda iyelengen baylanis kanallarin payda qiladi. O’zara mashinalarara kanal O’MK arqali mag’liwmatlardi almastirip turadi. Sirtqi qurilma sirtqi yad (magnit tasma, magnit disk jiynawshi) qurilmasi, teletayp basqariw pulti, perfokarta ha’m onnan oqiwshi, displey h.t.b. boliwi mu’mkin. Sirtqi qurilma zapas dastur saqlaw ushin ha’m stansiya menen texnik isshi qatnasi ushin isletiledi.
Periferiya basqariw qurilmasi aniqlag’ish, kommutatsiya maydanin basqariw qurilmasi (KMBQ) ha’m komplektlerin basqariw qurilmasinan (KKB) ibarat. Aniqlag’ishlar liniya komplektleri, uliwmaliq qurilma ha’m MBQ qurilmasi sorawina juwap retinde og’an saykes rawishte aniqlaw (soraw) araliqlari da tu’rlishe – 10, 40, 100 ha’m 200 ms. Ma’selen, abonent nomeri dekada impulslari arqali qabil qilinip atirg’an tekseriw noqatlari “ju’da tez” o’zgergeni ushin olardi 10 ms penen, shaqirilip atirg’an abonent juwabin ku’tiw “a’sten” ju’z bergeni ushin oni 100 ms da’wir menen tekseriw kerek.
Komplektlerdi basqariw qurilmasi orayliq basqariw qurilmasi buyrig’i ta’sirinde kerekli komplektin tan’laydi ha’m onin’ awhalin o’zgertedi.
Kommutatsiya maydanin’ basqariw qurilmasi MBQ buyrig’i ta’sirinde kommutatsiya maydan awhalin o’zgertedi, yag’niy berilgen koordinatalar tiykarinda blok, blok tu’ri, blok nomeri kommutator nomeri, kiriw ha’m shig’iw liniyalar nomeri tan’lanadi ha’m kommutatsiya a’melge asiriladi.

10.11-su’wret. BQ sxemasi.