|
Bahalaw kriteriyaları;
–Temada kórsetilgen mazmundı durıs anıqlıq kirgiziw ;
– ilimge tiyislik koncepciyalardıń anıq dárejesin túsindirip beriw;
– ilim rawajlanıwınıń tiykarǵı basqıshları, ilimdi túsindiriwdiń qıyınlıǵın mazmunlı analizlew;
- ilim tariyxına tiyisli jantasıwlardıń bir-birinen ajıralıp turıwın durıs anıqlaw;
Eskertiw: Ulıwma hár bir kórsetilgen máseleniń magistr tárepinen óz waktında orınlanǵanı dıqqatqa alınadı.
Tema boyınsha usınıp atırǵan ádebiyatlardı úyrenip shıǵıp sorawlarǵa juwap jazıń.
1. Ilim túsiniginiń keń hám tar mánisleri.Ilim obrazı.
1. Ilim túsiniginiń mánisi bul social rawajlanıw processinde adamzattıń kúndelikli talaplarına juwap beretuǵın obekt sıpatında dep alıp qarawǵa boladı. Kóp sanlı táriyiplerge kóre ilim bilim, iskerlik sıpatında payda boladı. Bilim sıpatında ilim ortalıq bralıq nárseler hám processlerdiń ámelede anıq izbe-iz túrde biliwine qaratılǵan.Ilim-dúnya haqqındaǵı bilimler sisteması, jəmiyetlik aqıl-oy, formalarınan biri. Ol jańa bilimlerdi iyelew menen baylanıslıjumıstı da, bul jumıstıń jemisi - álemniń ilimiy kórinisinińtiykarın quraytuǵın bilimlerdi de óz ishine aladı: insan bilimlerinińayrım salaların sa’wlelendiredi. Ilimniń tikkeley maqseti óziniń úyreniw predmeti esaplanǵan shınlıqtıń nızamların ashıw tiykarında usı shınlıq processi menen qubılısların təriyplew, túsindiriw aldın-ala aytıp beriw bolıp tabıladı.
Ilim– bul rawajlanıp, ósip barıwshı bilim sisteması, j á miyetlik oy-pikirdiń h á m insaniyat civilizaciyası dóretiwshilik meliyatınıń insannıń ózin qorshaǵan
á lemdi uzaq múddetli j á ne tereń ózlestiriwge, t á biyǵıy h á m j á miyetlik shınlıqtıń barlıq nızamlıqları haqqındaanıq, tereń, haqıyqıy maǵlıwmat alıw, bunday maǵlıwmattı ózlestiriw saqlaw, qayta islew j á ne onnan paydalanıwǵa baǵdarlanǵan ayrıqsha óz aldına forma.
Búgingi kúnde ilim h á zirgi zaman postindustrial, m á limleme j á miyetiniń arxetipinen bekkem orın alǵan. Bunda á lemniń dúzilisin dóretiwshilik biliw institutı sıpatında ilimniń epistemologiyalıq, kreativlik– evristlik funkciyası ayrıqsha rol atqaradı. H á zirgi zaman klassik emes(kvant realitivistlik) iliminińkreativlik-evristlik roli óz aldına dóretiwshi alımnıń ilimiyislerinde de, ilimiy jámáátler, lobaratoriyalar, institutlar, sınaqpoligonları h á m basqalardıń ilimiy islerinde de óz sáwleleniwintabadı. Epistemalogiya bilim, onıń dúzilisi, strukturası həmrawajlanıwın úyrenetuǵın filosofiyalıq– metodologiyalıq t á liymat.
Ilimdegi dóretiwshilik problemasınıń specifakasın analizley otırıp, dóretiwshiliktiń keń kontekste tariyxıy rawajlanıwdırıwdaǵı subektiv jámiyetlik bolmısın anıqlaytuǵın sıpatlama retinde qaralıwın esapqa alıwımız zárúr. Dóretiwshilik hám mádeniyat óz-ara úzliksiz baylanısqan bolıp, bull baylanıs adam iskerliginiń hár qıylı túrleri, óndiris, iskusstvo, filosofiya h.t.b. arqalı iske asırıladı.
Dóretiwshilik - bul insannıń sapa jaǵınan jańa materiallıq hám ruwxıy qadriyatlardı jaratıwǵa qaratılǵan ruwxıy jáne ámeliy jumısı. Insan óz dóretiwshiligi menen miynet quralların, miynet predmetlerin, sanaat ónimlerin, qurılıs texnikası materialların, ósimliklerdiń, haywanlardıń jańa túrlerin, turaq jaylardı, transport, baylanıs, məlimleme quralların həm basqalardı jaratadı. Ol tábiyǵıy ortalıq ishinde«jasalma ortalıq» payda etedi. Keń mənisinde jəmiyetteinsannıń dóretiwshilik ónimi bolıp tabıladı. Barlıq jəmiyetlikqubılıslar, múna’sibetler, baylanıslar, qádriyatlar insan tá repinen júzege keltirilgen. Insan óziniń sanalı dóretiwshiligi menen kórkem shıǵarmalardı da, kórkem-ónerdi de, ádep-ikramlılıq qatnasıqların da, qádriyatlardı da, dindi de, ilimdi de jaratqan.
Dóretiwshiliktiń óndirislik, texnikalıq, oylap tabıwshılıq ilimiy, siyasiy, shólkemlestiriwshilik, filosofiyalıq, kórkem, á psanalıq, diniy, kúndelikli turmıslıq həm basqa da túrleri bar. Óndirislik(islep shıǵarıw) dóretiwshilik materiallıq baylıqlardıjaratıwǵa qaratılǵan. Oylap tabıwshılıq dóretiwshiligi-bul insannıń təbiyat hám jámiyet nızamların ashıw, bilim h á m úyreniw tiykarında mashina, əspab-úskeneler, qurılmalar, qurılıslar jaratıwı. Shólkemlestiriwshilik bolsa insannıń jámiyette adamlardı basqarıw, olardı uyımlastırıp, birlestiriw, ullı islerge baslaw hám basshılıq etiw, qullası, bir tutas jəmiyet islerin shólkemlestiriw qábileti.
Ilimiy dóretiwshiliktiń bir neshe basqıshları bar. D.Makkinen ilimiy dóretiwshiliktiń tómendegi 5 basqıshı bar dep esaplaydı: 1.Mashqalanı anıq sıpatlaw ushın bilimler toplaw, sheberlik, mamanlıq payda etiw; 2.»Kúsh toplaw» basqıshı, bul basqıshta ayırım mashqala sheshiledi, geypara jaǵdaylarda sharshawǵa, túńiliwge, nemqurayılılıqqa alıp keledi. 3.Mashqala menen shuǵıllanbay qoyadı, basqa nərseler menen b á nt bola baslaydı, bul basqısh inkubaciya(jasırın) d á wiri dep ataladı.
4.Birden esin jıynap, aqılına keliw, pikirdiń ayqınlasıwı yamasa «insoyt».
5.Verifikaciya(isenim menen sheshiw). A.M.Seleznevtıń pikirinshe dóretiwshilik processte tómendegibasqıshlar boladı: 1.Ilimiy mashqalanı anıqlaw, izertlew temasın, maqset h á mwazıypaların belgilew; 2.Informaciya
(má limleme) toplaw, izertlew metodologiyasın tańlaw; 3.Ilimiy mashqalanı sheshiw jolların izlestiriw, jańa ilimiyideyalardı alǵa qoyıw; 4.Ilimiy ashıw, ilimiy ideyanıń«tuwılıwı», ilimpaz t á repinenashılǵan waqıyanıń ideal modeliniń júzege keltiriliwi; 5.Qolǵa kirgizilgen ilimiy maǵlıwmatlardıń logikalıq jaqtan anıq, izbe-iz sistemalastırılıwı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
