1-tema: İlim sotsial mádeniy qubılıs sıpatında Joba: Ilim túsiniginiń keń hám tar mánisleri. Ilim obrazı. Ilim rawajlanıwınıń tiykarǵı basqıshları

Ilimniń obrazı. Ilim obrazı social sanada qanday payda boladı, degen sorawǵa úzil-kesil juwap beriw múmkin emes. Ilim obrazı júdá keskin jan-jaqlama. Sonday-aq, alımlar hám ilimpazlardıń názerinde mádeniyattıń, jámiyettiń áhmiyetli qubılıslarınıń biri sıpatında, jámiyettiń sociallıq rawajlanıwdı támiyinleytuǵın hár tárepleme, qollap-quwatlawǵa ılayıq bolǵan tabılmaytuǵın baylıq sıpatında payda boladı¹ .
Ilim obrazı- bul ilim haqqındaǵı bilim formaları (ideyaları, túsinikleri, modelleri, t.b.) onda ilimniń mánisi social-mádeniy kontekstegi hár túrli sociallıq subektler ushın ilimniń mánisin ashıp beredi.Ilimniń házirgi obrazı, genetika házirgi zaman biologiyasınıń eń kerekli tarawı hám onı anıqlaw ushın dáslep ulıwma ilim degen ne ekenligin anıqlaw kerek. 2019-2020-jıllarda ilim obrazı koncepciyası túrlerin qarap shıǵamız.
Ilim insan iskerliginiń bir túri , ulıwma adamzatlıq mádeniyattıń kerekli sostav bólegi. Informaciyanı jıynaw hám qayta islew, shamalaw túri sıpatında insan iskerliginiń tiykarǵı qásiyetlerinen biri dep esaplaw múmkin.


2. Ilimniń rawajlanıw basqıshları. Ilimniń jámiyet ómirindegi rolin kórsetiw quramalı másele bolıp tabıladı. Onıń búgingi kún hám keleshek ushın bahalawdaǵı ulıwma bir baǵdardı bólip kórsetiwdiń ózi qıyın. Pikirlerdiń ampiltudası ilimdi barlıq mádeniyattıń rawajlanıwınıń absolyut etalonına kóteriwden baslap, onı adamdı eziwdiń jańa túri dep oylawǵa shekem terbelip turadı. Scientizm (D. Bell, G. Kan h.b.) hám anticietizm (G. Markuze, T. Rozzak h.t.) baǵdarları ilimniń sociallıq rolnniń absolyutlestiriliwin poztiv hám negativ variantların sáwlelendiredi.
Scientizm ushın konkret ilimlerdiń stilin hám metodların absolyutlestiriw, olardı bilimlerdiń shıńı dep daǵazalaw xarakterli. Scientizm tolqınında bir biri menen baylanıslı bolmaǵan eki - tábiyiy ilimlik hám gumanitar mádeniyat haqqında kóz qaraslar payda boldı. Scientizm shegarasında ilim keleshekte óziniń racionallıq emes tarawların jutatuǵın ruwxıy mádeniyattıń jalǵız tarawı sıpatında alıp qaraladı. Al antiscientizm kóz qaraslar ilimniń joq bolatuǵınlıǵın yaki adamnıń tábiyatına máńgi qarsı turatuǵınlıǵın aytadı.
Antiscientizm admnıń túpkilikli problemaların sheshiwde ilimniń múmkinshilikleriniń principial dárejede sheklengenliginen kelip shıǵadı, óziniń kóz qarsalarında ilimdi adamǵa dushpan kúsh sıpatında bahalaydı, onıń mádeniyatqa unamlı tásirin esapqa almaydı.
Bunday dúnyaǵa kóz qaraslıq bahalardıń beriliwi házirgi zaman iliminin’ rawajlanıwına obektiv xarakterinde belgili tiykarlarǵa iye.
Birinshi gezekte ol ilimiy izertlewlerdiń totallıq xarakterinde kórinedi. Eksperimental ilimniń obektleri retinde tek ǵana sırtqı dúnyanıń tradiciyalıq hám burın belgisiz bolǵan tarawları alıp qaralmay, al adamnıc ózi de izertlenilmekte. Házir ilimiy bilimler aksiologiyalıq kóz qarastan neytrallıq xarakgerge iye dep aytıwdıń ózi qıyın (olar adamzatqa qollanılıwına baylanıslı jaqsılıq yaki jamanlıq alıp keliwi múmkin). Sebebi bahalanıwǵa biliw ónimi emes, al basqa obekgler menen bir qatar alıp qaralatuǵın biliw obekti sıpatındaǵı adamǵa eksperiment qoyıw gumanlıq xarakterge iye me degen processtiń ózi ushıraydı.
Ilim sociologiyasında «ilimiy sadizm», «bioetika», «ilimpazdıń etikalıq bilimi» degen terminlerdic payda bolıwı Házirgi zaman iliminiń rawajlanıwı obektivlik qarama-qarsılıq xarakterge iye. Keyingi jılları ilimiy izertlewlerdiń tómendegi parametrleri, yaǵnıy ilimpazlardı, ilimiy baspa hem shólkemlerdiń sanı,ilimge ajıratılatuǵın arjılar boyınsha ekstensivlik ósiwi bayqalmaqta.