1. Pul tizimi. Pul muomalasi va uning amal qilish qonuniyatlari Pul bozori. Pulga bo‘lgan talab va pul taklifi

Innovatsiya banki ilmiy texnikaviy loyxalarni amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan operatsiyalarni kreditlaydi. SHunga o‘xshash boshqa maxsus banklar ham u yoki bu ixtisoslashgan xizmat turini ko‘rsatadi. Tijorat va maxsus banklar faoliyatini, Markaziy bank nazorat qiladi.

Kredit tizimida maxsus moliya-kredit muassasalari alohida o‘ziga xos mijozlarga xizmat ko‘rsatadi. Ko‘rsatilgan xizmati bir, ikki turda bo‘lib, ko‘pincha maxsus tavsifga ega bo‘ladi. Maxsus moliya-kredit institutlariga ikki tomonlama nazorat xos. Bir tomondan qarz berish, hisob-kitob operatsiyalarini amalga oshirishda tufayli Markaziy bank talablariga bo‘ysunadi. Ayrim paytlarda ular xalqaro muassasalar tomonidan qabul qilingan normativ xujjatlar asosida ish ko‘radilar.

Moliya kredit istitutlarining o‘ziga xos turi pochta-jamg‘arma muassasalaridir. U mayda omonatchilarni jalb qilishda katta rol o‘ynaydi. Bunda mijozlarga pochta bo‘limlari orqali xizmat ko‘rsatiladi. Keyingi paytlarda ko‘plab mamlakatlarda pochta-jamg‘arma muassasalari orqali kredit-hisob operatsiyalarini amalga oshirish kengayib bormoqda.

Maxsus moliya-kredit muassasalari tizimida lizing, faktoring firmalari ham o‘ziga xos o‘rin tutadi. Odatda lizing va faktoring operatsiyalarini tijorat banklari ham amalga oshiradi. Faktoring firmalari mijozlarining boshqalarga bergan qarzlarini undirishni o‘z zimmasiga oladi va shu qarz ustidan ularga universal moliya xizmati ko‘rsatadi. Jumladan, ular buxgalteriya hisobotini yuritadi, korxonani zarur xom ashyo va boshqa resurslar bilan ta’minlash va xaridorlar bilan xisob-kitob xizmatlarini ham amalga oshiradi. Axborot, reklama, huquqiy va boshqa xizmatlar ko‘rsatadi. Konfensial faktoringda esa ayrim operatsiyalar jumladan qarzni to‘lash, pul olish xuquqlari chegaralangan bo‘ladi. Lizing firmalari tovarlarni ijaraga berish bilan shug‘ullanadi. Lizing iborasi “For lease” so‘zidan olingan bo‘lib “Ijaraga olmoq” degan ma’noni bildiradi. Bunda ko‘chmas mulk, asbob uskuna va boshqa tovar egalari ularga o‘z mulk egaligini saqlab qoladi. Lizingning oddiy ijaradan farqi shundaki, bunda ijaraga berilgan asbob- uskunalar shartnoma muddati tugagandan so‘ng, ularni qoldiq qiymati asosida sotib olish ko‘zda tutiladi. Lizing kompaniyalarda lizing operatsiyalarini o‘tkazish uchun o‘z mablag‘lari etishmaydi shu sababli, ko‘pchilik lizing operatsiyalarida jalb qilingan mablag‘lar keng qo‘llaniladi. Bunda odatda bankning uzoq muddatli ssudalaridan foydalaniladi.

Lombardlar ko‘chirib bo‘ladigan mol-mulk evaziga kredit beradi. Dastlab lombardlar sudxo‘rlik krediti tarzida yuzaga kelgan. Keyingi paytda ular bankardlar mol-mulkni saqlash, hamda garovga qo‘yilish, belgilangan muddatda qaytarib olinmagan mulkni komission vositachilik asosida sotishni ham amalga oshiradi.

Kredit birlashmalari-xususiy shaxslar guruxi yoki mayda kredit muassasalari

tomonidan tashkil etiladi. Ular ikki turda bo‘lishi mumkin:

• 
  Jismoniy shaxslar guruhi tomonidan kasbi yoki hududiy jihatiga qarab, qisqa muddatli iste’mol krediti berish maqsadida tashkil etiladi.
  
• 
  Mustaqil mayda kredit muassasalari ixtiyoriy tarzda birlashuvi tufayli tashkil etiladi. Ularning mablag‘lari paychilik yoki a’zolik badallari va zayomlar chiqarish bilan shakllanadi. Mazkur muassasalarning asosiy operatsiyalari omonatlarini jalb etish, zayomlar chiqarish, o‘z a’zolariga qarz berish, veksellarni xisob-kitob qilish, savdo vositachiligi, komission operatsiyalar, maslahat va auditorlik xizmatlari ko‘rsatishdan iborat.