1. Pul tizimi. Pul muomalasi va uning amal qilish qonuniyatlari Pul bozori. Pulga bo‘lgan talab va pul taklifi

Pul multiplikatori.

Bank tizimi mamlakatdagi pul massasini o‘zgartirish layoqatiga ega bo‘ladi. Davlat bankining emission faoliyatidan qatiy nazar pul massasi hajmi tijorat banklari kreditlari hisobiga ko‘payadi. Banklar ssuda berganda pul massasi ko‘payadi, aksincha mijozlar olgan qarzni kamaytirganda pul massasi kamayadi.

Biroq bitta alohida bank pul massasini ko‘paytira olmaydi, barcha banklar birgalikda bunday imkoniyatga ega bo‘ladi.

Bu jarayonni quyidagicha tushuntirish mumkin. Aytaylik “A”bankning aktivlari 200000 mln so‘m bo‘lsin, bank uning bir qismini extiyot tarzda Markaziy bankda saqlashi lozim. U asosiysi majburiyat bo‘yicha to‘lovga qobiliyasizlik xatarini kamaytirishga qaratiladi. Uning minimal miqdori Markaziy bank tomonidan majburiy extiyot normasi sifatida o‘rnatiladi va pul massasi va shu orqali tartibga solish vazifasini bajaradi.

Extiyot normasi =

Bankning majburiy extiyotlari

Bankning muddatsiz omonatlari bo‘yicha majburiyatlari

Agar bankning majburiyatlari 200000 mln so‘m bo‘lib, undan 40000mln so‘mini majburiy extiyotlarni tashkil esa, uning normasi 20%ni tashkil etadi.

Bu normani Markaziy bank davlatning pul-kredit siyosatidan kelib chiqib belgilaydi. Tijorat banklar zarur extiyoyotlardan ortiq mablag‘larini boshqa banklarga qarzga beradi.

Agar extiyot normasi 20% deb olsak, “A”bank 40000mln so‘mni majburiy extiyot sifatida saqlaydi, 160000mln so‘mni mijozlarga ssudaga berishi mumkin. Bank kredit berganda bu summani mijozning joriy hisobiga o ‘tkazadi. Ssuda olgan tadbirkor o‘z navbatida sotib olgan tovari uchun chekni xizmat ko‘rsatuvchi “B”bankga o‘tkazadi. Natijada “B”bankda 160000mln so‘m yangi pul massasi paydo bo‘ldi

Misolni jadvalda ifodalasak u quyidagi ko‘rinishni oladi:

1- jadval