1 Psixologik xizmatni tashkil etishning umumiy mezonlari Reja

Mavzuning o'quv maqsadi: talabalarni pedagog-psixolog faoliyatida mutaxassislikka qo'yiladigan talablar, huquq va majburiyatlarning mezonlarini baholovchi me'yoriy hujjatlar bilan tanishtirish.

Darsning vazifasi: talabalarda psixologning ish faoliyati, amalga oshirishi lozim bo'lgan vazifalari haqida tasavvurni shakllantirish.

Tayanch tushunchalar:

Psixologik xizmat haqida Nizom, psixologning huquq va majburiyatlari, mutaxassislik yo'riqnomasi, yillik ish reja, me’yoriy hujjatlar.

Pedagog-psixolog faoliyatiga aloqador mavjud Qaror, Farmoyishlar

Ma'lumki, mamlakatimizda istiqlol yillarida, barcha jabhalarda bolgani kabi, ta'lim tizimida ham keng ko lamli islohotlar amalga oshirilmoqda. Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi va rahnamoligida ishlab chiqilib, hayotga izchil tatbiq etilayotgan “Ta'lim to'g'risida”gi Qonun, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va boshqa bir qator huquqiy-me'yoriy hujjatlar yurtimizda ta'lim-tarbiya sifatini yangi bosqichga ko tarish, o'quv muassasalari moddiy-texnika bazasini mustahkamlash va o'sib kelayotgan yosh avlodning zamon talablari darajasida bilim olish, kasb-hunar egallashiga xizmat qilmoqda. Tarbiyalanuvchi, o'quvchi-yoshlar qobiliyati va iste'dodini rivojlantirish, aniq maqsadni kozlagan holda ular bilan ishlash tizimini takomillashtirish, ushbu yo nalishda oila, mahalla va jamoatchilik hamkorligini kuchaytirish, jamoatchilik e'tiborini o quv-tarbiya jarayoniga, tarbiyalanuvchi, o'quvchi-yoshlar shaxsini rivojlantirishga jalb etish yo'nalishidagi ishlar kuchaytirilmoqda. Ta'kidlash joizki, yuqorida ko rsatilgan vazifalarni amalga oshirishda ta'lim muassasalaridagi psixologik xizmat ham oxirgi o'rinda emas. Ushbu yo'nalishida olib borilayotgan ishlarning samaradorligini oshirish maqsadida bir nechta yangiliklar yaratildi. Jumladan, ta'lim muassasalarida psixologik xizmatni tashkil etish bo'yicha yangi me'yoriy hujjat, ya'ni O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2010 yil 7 iyundagi “Umumta'lim maktablarining 9-sinf bitiruvchilarini akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarida oqitish bilan qamrab olishni ta'minlash bo'yicha normativ-huquqiy bazani yanada takomillashtirish to'g'risida”gi 109-sonli qarori (184-modda) ga muvofiq “O'zbekiston Respublikasi xalq ta'limi muassasalarida psixologik xizmat to'g'risida”gi Nizom ishlab chiqilib, O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi, O'zbekiston Respublikasi mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi xuzuridagi Davlat test markazining 2010 yil 5 iyuldagi 29, 131-QQ, 17GQQ -sonli Qo'shma Qarori bilan tasdiqlandi va amaliyotga tatbiq etildi. Nizomda psixologik xizmatning maqsadi, vazifalari hamda faoliyatning tashkiliy asoslari belgilandi, ya'ni maktabgacha ta'lim muassasalari tarbiyalanuvchilari va umumiy o'rta ta'lim maktablari oquvchilarining, “Mehribonlik” uylari tarbiyalanuvchilarining psixologik salomatligini muhofaza qilish, pedagogik jamoalarda soglom psixologik muhitni ta'minlash hamda mazkur ta'lim muassasalarida faoliyat ko'rsatayotgan amaliyotchi psixologlarning huquq va vazifalari to g risida atroflicha tushunchalar berildi. Umumta'lim maktablarida psixologik xizmat xonasini tashkil etish yuzasidan Yo riqnoma ishlab chiqildi. Yoriqnoma asosida har bir tumanda bittadan namunaviy psixologik xizmat xonasi tashkil etildi.

2012 yil 24 apreldagi 130-sonli "O'zbekiston Respublikasida uzluksiz ta'limni rivojlantirish bo'yicha idoralararo muvofiqlashtiruvchi Kengashning asosiy vazifalari to'g'risida"gi yig'ilishning 2-sonli bayoni ijrosini ta'minlash to'g'risida"gi buyruqda bolalarning iqtidorini erta yoshdan aniqlashning samarali metokalarini amaliyotga joriy etish bo'yicha ilmiy laboratoriya tarkibi, o'smir yoshdagi o'quvchilarning shaxs xususiyatlari va individual-psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda faol ijtimoiy hayotga tayyorlash maqsadida ilg'or texnologiyalarga asoslangan "O'smir va zamon" pedagogik-psixologik dasturi majmuasi, olti yoshli bolalarning psixologik- pedagogik tashxis komissiyalari to'g'risida nizom, o'quvchilarni kasb-hunarga yo'naltirish va psixologik-pedagogik Respublika tashxis markazi ilmiy-metodik kengashi to'g'risida nizom, ta'lim muassalari amaliyotchi psixologlarning eng yaxshi ish tajribalarini o'rganish, umumlashtirish va ommalashtirish bo'yicha yo'riqnomalar keltirilgan.

O'zbekiston Respublikasida uzluksiz ta'limni rivojlantirish bo'yicha idoralararo muvofiqlashtiruvchi Kengashning asosiy vazifalari to'g'risida”gi yig'ilishining 2- sonli bayoni ijrosini ta'minlash to'g'risida BUYRUQqa binoan O'zbekiston Respublikasida uzluksiz ta'limni rivojlantirish bo'yicha idoralararo muvofiqlashtiruvchi Kengash tarkibidagi umumiy o'rta ta'lim sifatini ta'minlash va maktab bitiruvchilarini kasb-hunar kollejlariga to'liq qamrab olishni tashkil etish sho'basining ish rejasiga muvofiq bolalarning iqtidorini erta yoshdan aniqlashning samarali metodikalarini amaliyotga joriy etish maqsadida Respublika tashxis Markazi qoshida psixologiya, defektologiya va kasb-hunarga yo'naltirish bo'yicha tadqiqot olib borayotgan olimlarni jalb etgan holda jamoatchilik asosida ilmiy laboratoriya tashkil etilgan. Ilmiy laboratoriya xodimlariga iqtidorli bolalar rivojlanishining psixologik-pedagogik texnologiyalarini ishlab chiqish va tajriba - sinovdan o'tkazish; bolalarning iqtidorini erta aniqlash bo'yicha metodikalarni amaliyotga samarali joriy etish bo'yicha o'quvlar tashkil etish vazifasi yuklatilgan.

O'smiryoshdagi o'quvchilarining shaxs xususiyatlari va individual-psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda faol ijtimoiy hayotga tayyorlash maqsadida ilg'or texnologiyalarga asoslangan “O'smir va zamon”pedagogik-psixologik dasturi majmuasi.Psixologik xizmat umumiy o'rta maktablari o'quvchilarini kasbiy yo'naltirishda asosiy komponentni tashkil etib, o'quvchilarni shaxsiy qiziqishlarini, iqtidorini hamda jamiyatni kerakli mutaxassislarga bo'lgan extiyojini hisobga olgan holda kasb tanlashida yordam beruvchi psixologik-pedagogik va tibbiy tadbirlardandir. Kasbga yo'naltirishning maqsadlaridan biri o'quvchilarni va maktab bitiruvchilarini ongli va mustaqil ravishda aniq kasbni tanlashiga va ta'lim muassasalariga (akademik litsey, kasb-hunar kolleji) o'qishga yo'naltirishga tayyorlashdan iboratdir. Qo'yilgan maqsadlardan kelib chiqib kasbga yo'naltirishning quyidagi asosiy yo'nalishlarini aniqlash mumkin:

Kasbiy bilim- o'quvchilarga har xil kasblar, mutaxassisliklar, mansablar haqida ma'lumot berish; ta'lim turlari va kerakli tanlangan kasb va mutaxassislikni qaysi o'quv yurtida olish mumkin; bundan tashqari kasblarni insonning jismoniy, ruhiy va shaxsiy sifatlariga talabini hisobga olgan holda tanlash.

Kasbiy maslahat - o'quvchilarni kasbni va o'quv muassasasini shaxsiy hususiyatlarini va mehnat bozori talablarini hisobga olgan holda tanlashda yordam ko'rsatish va ma'lumot berish.

Kasbiy tashxis - bilishlik (o'quv fanlariga, ilmga) va kasbiy qiziqishlik (kasblarga, mutaxassisliklarga) ni aniqlash va baho berish; o'quvchilarning tanlagan kasbi va kasbiy rejalari sababini bilish.

Kasbiy tarbiya - bolalar va o'smirlarda umumkasbiy o'quv ko'nikmalarini hamda kasbga nisbatan qiziqishini, mehnatsevarlikni, mas'uliyatni, ishchanlikni rivojlantirish va shakllantirish.

“O'smir va zamon” pedagogik-psixologik dasturi majmuasi” ning maqsad va vazifalari: Maqsad - o'quvchilarga ongli kasb-hunar tanlashlarida yordam berish. Vazifalari:

• 
  yaqin va uzoq maqsadlarni aniqlashni o'rgatish;
  
• 
  kasbiy maqsadlarga erishishda o'zining tayyorgarligini anglashi uchun yordam berish;
  
• 
  tanlagan kasblar bo'yicha o'zining imkoniyatlarini va kasbga berilgan talablarni taqqoslashga yordam berish;
  
• 
  kasbiy maqsadlarga erishish yo' llarida qiyinchiliklarni anglash va ularni bartaraf etish yo'llarini o'rgatish;
  
• 
  o'z-o'zini rivojlantirish yo'llarini topishga yordam berish;
  

Mazkur dastur quyidagi tamoyillarga asoslanadi:

• 
  Kasbni ongli ravishda tanlash tamoyili;
  

•Tanlagan kasbning odamning qiziqishlariga, layoqatlariga, qobiliyatiga va jamiyatning ehtiyojlariga mosligi tamoyili;

• 
  Faollik tamoyili - insonning o'zi kasbni tanlaydi;
  
• 
  Rivojlanish tamoyili - kasb insoning kamolotiga imkon berishi kerak.
  

Bunda psixologning vazifasi quyidagilardan iborat:

• 
  psixologik-pedagogik maslahat olib boradi;
  
• 
  oquvchilarning kasbiy qiziqishlari va layoqatlarini o'rganadi;
  

-o' quvchilarning kasbiy qiziqishlarini psixologik tashxis metodikalari yordamida o'rganadi va monitoringini olib boradi;

• 
  o'quvchilarni kasb-hunarga yo'naltirish bo'yicha trening mashg'ulotlarini o'tkazadi;
  
• 
  oquvchilarning yosh xususiyatlarini inobatga olgan holda psixologik maslahat ishlarini olib boradi;
  
• 
  o'quvchilarda o'zining imkoniyatlarini xolisona baholash ma.la.ka.la.rim shakllantiradi;
  
• 
  sinf rahbarlariga o quvchilarning qiziqishlari va layoqatlarini baholashda va tahliil etishda yordam beradi.