1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
277 
o‘choqlari aniqlangan (Fayziev V.B., 2012). Tabiiy o‘choqlar bilan qisman 
aloqasi saqlangan kasalliklarga yana kartoshkani S virusi, kartoshkani M 
viruslarini kiritish mumkin. 
21-jadval 
Tabiiy o‘choqlar bilan qisman aloqasi saqlangan kasalliklar 
Kasalliklar va 
viruslari 
Simptomlari 
Tarqatuvchi 
hasharotlar 
Urug‘ orqali 
tarqalishi 
Rezervatori 
VTM 
mozaika 
Tomat 
urug‘lari 
orqaligina 
Gulyavnik 
Sisymbrium 
Loeselii 
(Polak,1965) 
XVK 
Mozaika, xol-
xollik 
shiralar 
tuganaklar 
bedada uchrashi 
R. Gloth, R. 
Wilcoxon,1960 ; 
1961 
10.2.4. Tabiiy o‘choqlar bilan aloqasi tasdiqlanmagan
kasalliklar 
Tabiiy o‘choqlar bilan bog‘liqligi aniqlanmagan virus kasalliklariga soya 
mozaikasi, oddiy loviya mozaikasi virusi, bodringni och yashil va oq mozaikasi, 
arpa shtrixli mozaikasi, vigna mozaikasi viruslari hamda birqancha mevali 
daraxt, buta o‘simliklari kasalliklari kiradi. Bu guruh viruslarini “ixtisoslashi”ini
ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, bu termin “fitovirusologiya”da ancha chalkash va 
murakkabliklarga ega. Ba’zi tor o‘simlik doirasini kasallantiradigan viruslar deb 
hisoblangan viruslarni eksperimental kasallantirilganda kutilmagan o‘simliklarni 
kasallantirishi aniqlandi. Masalan, arpa shtrixli mozaikasi virusi tabiatda faqat 
donli o‘simliklarda tarqalgan bo‘lsa eksperimental yuqtirilganda esa u sho‘ra 
o‘simligini ham, nekrozlar hosil qilib kasallantirishi aniqlandi. Ba’zi mevali 
daraxtlar viruslari sun’iy yuqtirilganda bodring o‘simligini, sho‘ra avlodiga 
kiruvchi o‘simliklarni kasallantiradi. Kartoshkani X virus kasalligi sistematik 
o‘rni jixatidan juda uzoq bo‘lgan qulupnay gulni nekrozlar hosil qilib 
kasallantiradi. Bunday xolatlar adabiyotda ko‘plab uchraydi. 
Urug‘ orqali tarqalishi arpa shtrixli mozaikasi, oq va yashil mozaikali 
bodring loviyani oddiy mozaikasi viruslarida urug‘ orqali tarqalishi aniqlangan. 
SHunday qilib aytish mumkin, agar kasallik tabiiy o‘choqlar bilan 
bog‘lanmagan bo‘lsa, bunday kasalliklar kasal o‘simliklar tabiiy o‘choqlar bilan 
aloqasi bo‘lmagan viruslar urug‘ orqali boshqa sog‘ o‘simliklarga yuqishi 
aniqlandi. 
Umumiy xulosa qilib aytilganda bu guruh virus kasalliklarini birdaniga 
ko‘payib “tarqalishi” («vspshkasi») sabablari – dastlabki materialni o‘zini 
kasallangan bo‘lishi, yani urug‘ni va boshqa ekish materiallarini virus bilan 

---