1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
275 
do‘rmonda uchraydi, madaniy o‘simliklar ichida virus rezervatori bo‘lib 
kartoshkagul xizmat qilishi mumkin.
Poltavada bu virusni rezervatori bo‘lib qora ituzum va mingdevona 
(belena)ni ko‘rsatish mumkin. K.Suxov va G.M.Razvyazknani fikrlari bo‘yicha
virus kasal o‘simlikdan zararlangan tripsni tanasida qishlashi va virusni saqlashi 
mumkin va u virus tarqatadigan doimiy o‘choq bo‘lishi mumkin. 
20-jadval 
Tabiiy-o‘choqlarining qo‘zg‘atuvchilari madaniy o‘simliklar orasida ham 
muqim sirkulyasiyaga ega kasalliklar. 
Kasal
liklar 
va 
virusl
ari 
Simptomlari 
Tarqatu
vchi 
hasharot
lar 
Urug
‘ 
orqal
i 
tarqa
lishi 
Rezervatori 
Sirkulyasiyasi 
Toma
tni 
dog‘l
i 
zarxa
llanis
hi 
(so‘li
shi)vi
rusi 
Lyco
persi
con
virus 
3 
Smit 
Tomat 
barglarida 
zarxallangan 
xalqali dog‘lar 
hosil 
bo‘laboshlaydi 
va keyinchalik
ko‘payib 
zarxallik barg 
yuzasini 
qoplaydi.Dog‘l
ar sekin asta 
nekrozlashadi, 
quriydi.Qurish 
yuqori 
barglardan 
boshlanadi. 
Kasallangan
mevalarda 
normal sariq 
ranglar va o‘ta 
qizil konsentrik 
ranglar paydo 
bo‘ladi.
Thrips 
tabaci 
Lind., 
Franklin
ella 
insularis
Frank, 
F.malto
ni
Frank
va h., 
mexani
k usulda 
Tuga
nakla
r 
Begona 
o‘tlardan: 
Datura 
stramonium 
L.eskulentum
, Sisymbrium 
officinale 
Perg 
(gulyavnik), 
madaniy 
o‘simliklarda
n: 
kartoshka,qal
ampir 
kartoshkagul 
va uni 
tuganaklari
Virusni begona 
o‘tlardan hamda 
bularga bog‘liq 
bo‘lmagan xolda 
madaniy 
o‘simliklardan 
tripslarni xar xil 
turlari (Thrips 
tabaci Lind., 
Franklinella 
insularis Frank, 
F.maltoni
Frank va h. ) 
orqali tashilishini 
aniqlashdi. 
Demak bu virus
madaniy 
o‘simliklar 
orasida ham 
muqim 
tashuvchilar 
orqali 
sirkulyasiya 
qiladi. 
10.2.3. Qo‘zg‘atuvchilari tabiiy o‘choqlar bilan qisman aloqani saqlagan 
kasalliklar 

---

 
 
276 
Bu guruhga kontakt orqali yuqadigan viruslar kiradi. Bu viruslar tabiiy 
o‘choqlarga ega emas, ular madaniy o‘simliklar orasida muqim tarqalishi 
mumkin. Ammo bu virus kasalliklarining ham tabiiy o‘choqlar nuqtai 
nazaridan qaraydigan bo‘lsak, ularning ba’zi shtammlari masalan tamaki 
mozikasi virusining zubturumda tarqalgan shtammi (Goldin,1953) tabiiy 
o‘choqlarda tabiiy yo‘llar orqali tarqalishi mumkin. AQShda bu shtamm fizalis 
va paslyonda (Dulitl, 1956 (Vlasovdan olindi) Vlasov ishlarida TMV ni 
gulyavnikni Sisymbrium loeselii (Polak,1965) kasallantirishi tasdiqlangan. X 
virusni bedada uchrashi R. Goth, R. Wilcoxon,1960; 1961 olimlar ishlarida 
keltirilgan (Vlasov dan olindi, 1974).
Madaniy o‘smliklar
YOz 
Begona o‘tlar
Hasharotlar
Hasharotlar 
Madaniy o‘sm.
Baxor
Kuz
Begona o‘tlar
Rezervator o‘simlik 
Hasharotlar
Hasharotlar 
Rezervator o‘simlik 
Qish
69-rasm. Virus sirkulyasiyasining faslga qarab amalga oshishining sxematik 
ravishda ifodalanishi. 
Kasallik qo‘zg‘atuvchi viruslarni tashuvchi hasharotlar yordamidagi 
sirkulyasiyasi (strelkalar soat miliga monand hasharotni virus tashuvchiligini 
ko‘rsatadi) 
Bu viruslarni Vlasov va uning shogirdlari tomonidan olib borilgan ishlarda 
TMV va XVK ni tabiiy o‘choqlari borligi tasdiqlangan. Bunday ishlar O‘zMU 
ning aspiranti Fayziev tomonidan ham tasdiqlangan va yana yangi tabiiy 

---