1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
272 
thuringiensis asosida tayyorlangan biologik preparatni qo‘llab, virus tashuvchi 
omil-shiralarga qarshi kurash chorasini qo‘llaganligini eslash mumkin. 
Yuqorida aytilganlardan xulosa qilib shuni aytish kerakki YU.I.Vlasovni
E.N. Pavlovskiy nazariyasini fitovirusologiyada qo‘llash va uni virus 
epifitotiylarini rivojlanish qonuniyatlarini o‘rganishi viruslarga qarshi kurash 
choralarini ishlab chiqishda eng samarali ishlardan ekanligini ko‘rsatdi. 
Pavlovskiy nazariyasida aytilishicha “barcha virus kasalliklarini tabiatda 
o‘choqlari mavjud bo‘lib, ular orqali kasallik qo‘zg‘atuvchi (virus), spetsifik 
tarqatuvchisi va hayvonlar – kasallik qo‘zg‘atuvchining rezervuarlari avlodlarini 
o‘zgarishi davomida, chegaralanmagan uzoq muddatda, hayot faoliyatini odamga 
bog‘liq bo‘lmagan holda, o‘z tabiiy o‘choqlarida avval o‘tgan evolyusiyasida va
hozirgi davrda ham hayot faoliyatini davom etdiradi”. Uning ko‘rsatishi 
bo‘yicha, tabiiy o‘choqli kasalliklarga uzoq sharq ensefaliti virusi eng yaxshi 
misol bo‘laoladi, ya’ni bu kasallik virusi kanalar orqali transovarial tarqaladi va 
ularda qishlaydi. Kanalar har xil yovvoyi hayvonlarni virus bilan kasallantiradi va 
ulardan virus yangi sog‘lom kanalarga o‘tadi va ularga virus kasalligini yuqtiradi. 
Bu holatda odam bu kasallikga sezgir bo‘lsa ham virusni tarqalishiga va tabiatda 
saqlanishiga hech qanday aloqador bo‘lmaydi. Odamni kasallanishi uni faqat
virus tabiiy o‘choqlariga kirganidagina ro‘y beradi. Demak,” tabiiy o‘choq” 
tushunchasi o‘z ichiga “kasallikni qo‘zg‘atuvchisi” (virus) – “tashuvchisi” – 
“kasallikga moyil organizm”ni qamrashini tushuniladi. Tabiiy o‘choqning 
bo‘lishini fundamental asosi tabiiy o‘choqda kasallikni qo‘zg‘atuvchisini doimo 
sirkulyasiya qilishidir (Yu.I. Vlasov , 1974; 1982; Parshin, 1976; Davranov, 
Vaxobov, 2016). Bu sohada Yu.I. Vlasov tomonidan virus kasalliklarini tabiiy 
o‘choqlarini o‘rganish borasida katta ishlar qilingan. U bu muammoni nazariy 
tomonlarini, ular bilan kurashishni amaliy tomonlari va virus epifitotiylarini 
prognoz qilish bilan bog‘ladi. Tabiiy o‘choqlar sohasidagi ta’limotni amaliy 
ahamiyati ham bor bo‘lib, unda qishloq xo‘jalik o‘simliklariga xatarli infeksiya 
manbalarini aniqlashni, patogenni ma’lum bir o‘choqda sirkulyasiyalanish 
xususiyatlarini aniqlash, epifitotiylarni rivojlanishini oldini oladigan choralarni 
ishlab chiqishni taqazo etadi (mujassamlashtiradi). Har bir guruh o‘z spetsifik 
xususiyatlarga ega. Epifitotiylarni rivojlanishi virus tabiiy o‘choqlari, ekologiya 
omillari (sharoitlari) , virus patogenligi, virus infeksiyasini yuqish mexanizmi, 
xo‘jayin o‘simlikni virus yuqishiga moyilligi, agrotexnika omillari va h.lar
bilan uzviy bog‘liqdir.