1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
27 
1970 y.- V-gepatiti virusi, 1973 y.da rotaviruslar va A-gepatiti virusi, 1977 
y.da delta- gepatiti viruslari ochildi. 
80-yillar. L.A.Zilber tomonidan asos solingan o‘smalarni paydo bo‘lishi 
viruslarga 
bog‘liqligi 
haqidagi 
dunyoqarash 
rivojlanadi. 
O‘smalarni
rivojlanishiga javobgar virus qismlarini onkogenlar deb nomlandi. Virus 
onkogenlari eng yaxshi model sistema ekanligi aniqlanadi, ya’ni bu sistema 
sutemizuvchilar 
hujayralari 
onkogenetik 
transformatsiyasi 
mexanizmini 
o‘rganishda yordam beradi. 
1985 y.da Myullis polimer zanjir reaksiyasini (PSR) kashf qilgani uchun 
Nobel mukofotini oladi. Bu molekulyar-genetik diagnostika metodi rekombinant 
DNK olish texnologiyasini mukammallashtirib, yangi viruslarni ochilishi 
imkoniyatini berdi. Quyidagi viruslar ochildi: 1983 y.da odam immuntanqisligi 
virusi, 1989 y.da S-gepatiti virusi, 1995y.da PSR metodini qo‘llab G-gepatiti 
viruslari ochildi. 
2.4. Viruslar tabiati haqidagi konsepsiyaning rivojlanish muammolari 
haqidagi fikrlar(60) 
 
Viruslar kashf qilingandan buyon viruslar nima va ularning tabiati qanday 
degan savollar birqancha yillardan buyon baxslashishlarga sabab bo‘lib kelgan 
(
65). 20 – 30 yillarda viruslarni tirik materiya ekanligi to‘g‘risida hechkim
shubhalanmagan. 1930 – 40 yillarga kelib viruslar bu mikroorganizmlar, chunki 
ular ko‘payish xususiyatiga ega, irsiyatga ega, o‘zgaruvchanlikga ega, yashash 
muhit o‘zgarishiga moslashaoladigan tabiiy va suniy tanlanadigan biologik
evolyusiya bilan ta’minlangan, degan fikrlar hukm surgan bo‘lsa, 60-yillarga 
kelib molekulyar biologiyaning rivoji viruslarni organizm deb hisoblagan bu 
konsepsiyani noto‘g‘ri ekanligini ko‘rsataboshladi. Viruslarni ontogenetik siklida 
- hujayradan tashqari va hujayraviy ikki formasini ajratildi. Hujayradan tashqari 
formasini
virion
deb nomlandi. Virionning tuzilishi hujayra tuzilishidan 
farqliligi ko‘rsatildi. Viruslarni ko‘payishi hujayranikidan tubdan farqlanishi va 
ularni ko‘payishini dis’yunktiv reproduksiyalanish deyildi. Dis’yunktiv ko‘payish 
deganda viruslarni tashkil qiluvchi qismlarni, ya’ni genetik materiali va 
oqsillarini vaqt va hududiy ayrim-ayrim sintezlanishi va keyingi qurilishi va 
virionning shakllanishini tushuniladi. Viruslarni genetik materiali yoki DNK dan 
yoki RNK dan iboratligi ko‘rsatildi. Viruslarni boshqa hayot formalaridan 
farqlashning asosiy va absolyut mezoni bu ulardagi o‘z oqsil sintezlovchi 
sistemasini yo‘qligidir. 
To‘plangan materiallar viruslarni o‘ta kichik organizmlardan ham 
kichikligini, ya’ni ular minimal organizmlar bo‘lgan mikoplazmalar, rikketsiylar 
va xlamidiylardan ham kichik va o‘z oqsil sintezlovchi sistemalariga ega 
bo‘lmagan agent ekanligini ko‘rsatdi.
V.M.Jdanovning viruslarni tabiati haqidagi fikri bo‘yicha: “ viruslar faqat 
tirik hujayralardagina hayot faoliyati kechadigan, ularning nuklein kislotasining
sintezlanishi hujayraga qisman(har xil darajada) bog‘liq bo‘lgan, hujayraning

---