1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
?
Savollar 
1.
Virusologiya tarixida E.Djenner ishlarining ahamiyatini tushuntirib bering, 
u qanday virus kasalligi ustida ish olib boradi va unga qarshi davo usulini 
ishlab chiqadi? 
2.
Vaksinatsiya nima va u qanday ma’noni anglatadi? 
3.
Virusologiya tarixida L.Paster ishlarining ahamiyat, u qanday virus 
kasalligi ustida ish olib boradi va unga qarshi davo usulini ishlab chiqadi? 
4.
“Attenuirlash” deganda nimani tushunasiz va u qanday amalga oshiriladi? 
5.
Viruslarni kashf qilinishida qanday metod ishlatilgan va birinchi qaysi 
virus kim tomonidan ochilgan? 
6.
D.I.Ivanovskiyni viruslarni ochilishidagi ishlari haqida so‘zlab bering? 
7.
“Kontagium vivum” deb viruslarni kim tomonidan atalgan va uni vaysi 
hususiyatlarini ko‘zda tutilgan? 
8.
Bakteriofaglarni ochilishi kim tomonidvn amalga oshirilgan va nega qaysi 
ikki olimni nomi tilga olinadi? 
9.
Hayvon viruslaridan qaysi virus birinchi marta ochilgan va uning 
ochilishida ishlatilgan qanday usulni bilasiz? 
10.
Viruslarni ahamiyati, ularni foydali va zararli maqsadlarda ishlatish 
imkoniyatlarini so‘zlab bering? 
11.
Virusologiya tarixidagi bosqichlarni so‘zlab bering? 
12.
Viruslarni ochilishida qanday metodlar ishlatiladi va ularni mikrobiologiya 
metodlaridan tubdan farqi nimada? 
13.
Qaysi metod eng ko‘p virus ochilishiga sabab bo‘lgan? 
14.
D. Errelni faglarni ochilishidagi xizmati va u Tuvort ishlaridan nimasi 
bilan farq qiladi? 
15.
Viruslarni bioterrorizmda ishlatish imkoniyatlari nimalardan iborat? 

---

 
 
35 
II -qism. Viruslar molekulyar biologiyasi asoslari 
3-bob. Viruslarni ajratish va biologik tozalash 
YUqorida aytilganidek, eng sodda tuzilgan viruslar nukleoproteid holatida, 
ya’ni virus oqsili va uning nuklein kislotasidan iborat. Ularni minimal viruslar 
ham deb ataladi. Ularga misol qilib, tamaki mozaikasi virusini olishimiz mumkin. 
Bu virusni har tomonlama o‘rganilgan bo‘lib, uni birinchi marta Nobel mukofoti 
sovrindori Stenli virus bilan kasallantirilgan tamaki o‘simligi barglaridan toza
holda ajratib oladi. Toza preparati olingandan so‘ng bu virusni barcha fizik-
kimyoviy xususiyatlari, shakli, arxitekturasi va boshqa nozik strukturalari 
aniqlanadi. Viruslarni toza preparatini olish ularni va ularni tarkibiy qismlarini 
barcha xususiyatlarini o‘rganishga ochilgan katta qadam bo‘ldi. Afsuski, barcha 
kashf qilingan viruslarni toza preparatlari haligacha to‘la ajratib olingan emas, 
chunki ularni ko‘plari TMV kabi barqaror viruslarga kirmaydi. Ular beqaror 
(termolabil), tashqi muhitga o‘ta sezgir, hujayrada virus miqdori o‘ta kam 
miqdorda to‘planadigan viruslarga kiradi, shuning uchun ham ularni ko‘plariga 
qarshi samarali kurash choralari ham ishlab chiqilgan emas. O‘z-o‘zidan
ma’lumki viruslarni hujayrada va to‘qimada yoki ulardan ajratib olingan 
“yuqumli shirada”, qisman tozalangan preparatda va nihoyat toza preparatlarga 
qo‘yilgan barcha mezonlarga javob beraoladigan to‘liq tozalangan 
preparatlardagina ularni barcha xususiyatlarini o‘rganish mumkin.
A.H.Vahobov 
tomonidan 
2004 
yilda 
“Virusologiyadan amaliy 
mashg‘ulotlar” (10) o‘quv qo‘llanmasida bakalavr talabalar uchun bajarishga 
mo‘ljallangan amaliy mashg‘ulotlar, hamda magistrlar uchun tasdiqlangan 
dasturlarga moslab yozilgan laboratoriya mashg‘ulotlarida toza preparat va uni 
olish usullari, muammolari, preparatini olish usullarini optimallashtirish 
masalalari 
keltirilgan. 
Qo‘llanmadagi umumiy virusologiya sohasida 
bajariladigan laboratoriya ishlarining eng muhimlari xavfsiz va stabil bo‘lgan 
fitopatogen viruslarga asoslangan holda tuzilgan. Unda viruslarni sog‘ o‘simlikga 
yuqtirish, fitopagogen viruslar simptomlari, indikator o‘simliklar vositasida 
viruslarni 
tadqiq 
qilish 
usullari, 
viruslarni 
tozalashning 
molekulyar 
virusologiyada ishlatiladigan har xil usullari, virus, uning oqsili va nuklein 
kislotalarini ajratish usullari, hamda viruslarni diagnostika qilishda ishlatiladigan 
tezkor va sezgir usullari xaqida nazariy va amaliy ma’lumotlar berilgan.