1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
 
3.1. Viruslarni ajratib olish 
3.1.1. Viruslarni to‘qimalardan ajratib olish 
Virusologiya 
laboratoriyasi. 
Virusologiya 
fanining 
rivojlanishi, 
viruslarning tadqiq qilishning zamonaviy, tezkor va sezgir uslublarini, jihozlarini, 
asbob-uskunalarini 
yaratilishi 
o‘z-o‘zidan ba’zi umumiy virusologiya 
metodlaridan kam foydalanishga olib keldi. Shu sababli mazkur qismda biz 
bunday metodlarni chetlab o‘tdik. Virusologiya hozirgi kunda juda tez 

---

 
 
36 
rivojlanayotgan fanlardan bo‘lib, u o‘simlik, hayvon, odam, hasharot, bakteriya, 
aktonomitset, zamburug‘ viruslarini, viroid va prionlarni o‘rganadi. Biz umumiy 
virusologiyada qo‘llaniladigan zamonaviy metodlar haqida, yuqorida aytilgandek,
asosan fitopatogen viruslar misolida so‘z yuritiladi. 
Bu qismda toza preparat olish uchun virusli materialni yig‘ish va 
tayyorlashda viruslarni sog‘ o‘simlikka yuqtirish, ko‘paytirish va toza virus 
preparatini olish usullari, fitopatogen viruslarning simptomlari va ular asosida 
identifikatsiya qilish, indikator o‘simliklar vositasida viruslarning oxirgi suyulish 
darajasi (viruslarni hujayradagi miqdorini aniqlash), temperatura ta’sirida 
aktivligining yo‘qotishini aniqlash kabi mashg‘ulotlar haqida fikr bildirilgan. 
Keyingi ikkinchi qismida viruslarni tozalashning nazariy va turlicha amaliy 
tomonlari yoritiladi. Jumladan, gelfiltratsiya, differensial sentrifugalash, 
moddalarning gradient zichligida sentrifugalash, biospetsifik xromatografiya va 
polakrilamid gelida elektroforez metodida tozalash kabi molekulyar virusologiya 
metodlari haqida ma’lumotlar berilgan. 
Shu bilan bir qatorda yorug‘lik va elektron mikroskopda viruslarni tadqiq 
qilish usullari hamda viruslarni immunologiya usullari yordamida aniqlashga 
e’tibor qaratilib, immunologiyaning ba’zi fitovirusologiyaga oid zamonaviy, 
tezkor va sezgir usullari haqida so‘z boradi. 
Ushbu darslikni tuzishda viruslarni biologik, fizik, fizik-kimyoviy
xususiyatdarini o‘rganish adabiyotlarda va internetda hamda muallifning 
nomzodlik, doktorlik dissertatsiyalarini bajarishda olingan ma’lumotlarga 
suyangan holda tayyorlandi (5; 13; 15; 35; 60). 
Stenli tomonidan viruslarni toza preparatini ajratib olingandan buyon 
birqancha yillar o‘tib ketdi va juda ko‘p harakatlar viruslarni tozalash va ularni 
xususiyatlarini o‘rganishga qaratildi va ma’lum natijalarga erishildi, ya’ni nafaqat 
ularni toza preparatlarini olish, ularni tarkibiy qismlari – nuklen kislotalari, 
oqsillari va ularni ajratish, tavsiflash, birlamchi strukturalarini aniqlash, ularni
rekonstruksiyalash va genomika, proteomika fanlari va ularni metodlari 
yordamida o‘rganilmoqda. Albatta, bu aytilgan masalalarni echish uchun
zamonaviy laboratoriya bo‘lishi taqazo
 
etiladi. 
Virusologiyadan olib boriladigan amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlari, 
ilmiy tadqiqot ishlari maxsus jihozlangan laboratoriyalarda, hayvonlar bilan 
o‘tkaziladigan tajribalar vivariylarda, o‘simliklar bilan olib boriladigan tajribalar 
issiqxonalarda, hayvonlar, odam, o‘simlik to‘qimalari, hujayra kulturalari 
(ekmalari) va bakteriofaglar bilan o‘tkaziladigan tajribalar bakteriotsid lampalar 
bilan sterillangan bokslar yoki maxsus jihozlangan xonalarda olib boriladi. Boks 
oldidagi xonada boksga kirishda kiyiladigan maxsus kiyimlar saqlanadi. Boksda 
eng zarur asbob-uskunalargina saqlanadi: stol, stullar, instrumentlar uchun shisha 
shkaf, gaz gorelkasi, gugurt, katta-kichik qaychilar, skalpellar, pinsetlar, ignalar, 
sterilizator, ishlatilgan pipetkalar saqlanadigan fenolli (2%-li) yoki xloraminli 
idish, dezaktivatsiya qilish uchun ishlatiladigan fenol yoki xloraminli, ishlatilgan 
materiallarni soladigan idish, 70% -li yodni spirtli eritmasi, probirkalar uchun 
shtativlar, sterillangan oddiy va paster pipetkalari, steril probirkalar, oddiy va 

---