1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
21 
oshadi) – differensial sentrifugalash viruslarni ajratish va tozalashda keng 
qo‘llanilmoqda. 
1939 y. da viruslarni o‘rganishda birinchi marta elektron mikroskop 
ishlatildi, bu mikroskoplarni ko‘rsatish imkoni 0,2-0,3 nm bo‘lgan. To‘qimalarni
o‘ta yupqa kesmalarini olish va ishlatish va viruslarni suvli suspenziyalarini 
negativ kontrastlash metodlarini ishlatish virus va hujayra orasidagi munosabatni 
hamda virionlarni strukturalarini (arxitekturasini) o‘rganish imkoniyatini berdi. 
Elektron mikroskopda olingan kristallar va psevdokristallar haqidagi
ma’lumotlarni rengenstruktura analizi yordamida birmuncha kengaytirildi. 
Elektron mikroskopni takomillashtirilishi viruslarni skanirlash yordamida
ma’lum hajmdagi shaklini ko‘rish imkonini berdi. Elektron mikroskop
yordamida viruslarni arxitekturasini, ayniqsa, viruslarni hujayraga kirish jarayoni 
mukammal o‘rganildi. 
Bu davrga kelib viruslarni asosiy qismlari kashf qilindi. Misol tariqasida 
quyidagilarni keltirish mumkin: 1931 y. cho‘chqa grippi virusi va otlarni g‘arbiy 
ensefaliti viruslari, 1934 y. parotit virusi, 1936 y. – sichqonlar sut bezlari raki 
virusi, 1937 y.- kana ensefaliti viruslari aniqlandi. 
40-yillar: 1940 y.da Xogland safdoshlari bilan ospovaksina virusini faqat 
DNK tutishini isbotladi. Viruslarni bakteriyalardan yana bir farqli tomoni ularda 
faqat bir tipdagi nuklein kislotaning mavjudligi (DNK yoki RNK) aniqlandi. 
1941 y.da amerika olimi Xerst tomonidan gripp virusi modelida 
gemagglyutinatsiya fenomenini ochildi (eritrotsitlarni yopishishi). Bu kashfiyot 
viruslarni ajratish va identifikatsiya qilish va virus va hujayra orasidagi 
munosabatlarni o‘rganish asosini tashkil qildi. Gemagglyutinatsiya metodi 
ko‘pgina metodlar asosini tashkil etdi: RGA – (reaksiya gemagglyutinatsiya) – 
viruslarni aniqlash va titrlashda qo‘llaniladi, RTGA –( reaksiya tormojeniya
gemagglyutinatsii), 1942 y.da – Xerst gripp virusida ferment borligini aniqlaydi 
va u keyinchalik neyraminidaza fermenti ekanligi isbotlanadi. 1949 y. da hayvon 
to‘qimalari hujayralarini sun’iy muhitda o‘stirish imkoniyatining borligi kashf 
qilindi.
1952 y.da Enders, Ueller va Robinslar hujayralarning o‘stirish metodini 
ishlab chiqqanlari uchun Nobel mukofotini olishdi. Bu metodni virusologiyada 
yo‘lga qo‘yilishi virus vaksinalarni o‘stirish (ko‘paytirish) yo‘li bilan olish 
imkoniyatini berdi. 
Hozirgi kunda “attenurilangan” virus shtammlari asosida o‘stirilgan tirik 
va o‘ldirilgan vaksinalarni yaratish keng yo‘lga qo‘yilgan, poliomielit, parotit, 
qizamiq va qizilcha (krasnuxa) lar vaksinalarini shu qatorga kiritish mumkin (1-
jadval). 
1-jadval 
Viruslarni kashf qilinishi viruslarni tadqiq qilish metodlarini ishlab 
chiqilishiga bog‘liqligi (60)